Hazar Havzasında “Büyük Enerji Oyunu” II

Hazar Havzası Enerji Kaynakları Üzerine Çin Dış Politikası

                     Bölgenin en hızlı büyüyen ülkesi olan Çin kalkınmasını sürdürebilmek amacıyla enerjiye büyük oranda bağımlıdır. 90’lara kadar petrolde kendi kendine yeten bir ülkeyken günümüzde enerji ithalatı yapan ülke konumuna gelmiştir. Enerji, Çin’in 2020 yılında dünyanın en büyük güç olmasının temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle petrol ve doğal gaz Çin’in hayati çıkarları ile bağlantılıdır. Çin Petrol ve Doğal gaz Planlama Enstitüsü Başkanı Wang Gong-li’nin 25 Mayıs 2005 tarihinde verdiği bilgilere göre, Çin’in en kudretli dönemi olan 2020 yılında petrol ve doğal gaz bağımlılığı %50 civarında olacaktır. Bu durum Çin’i Rusya ile yakın ilişkiler kurmaya zorlayacaktır.[1] Enerji ihtiyacının büyük bir kısmını Basra Körfezinden sağlayan Çin enerji tedarikçilerini çeşitlendirmek ve istikrarsızlaşan Basra körfezinden kurtulmak amacıyla Hazar Havzasına yönelmektedir. Bu nedenle Kazakistan ve Türkmenistan enerji kaynaklarını kendi ülkesine taşımak amacıyla boru hatları inşa etmiştir.

                 Çin için hayati önem taşıyan enerji kaynaklarının güvenli bir şekilde ulaşımını sağlayan bu boru hatları aynı zamanda Kazakistan ve Türkmenistan’ın Rusya’ya ve diğer batılı devletlere olan bağımlılığını azaltmıştır. Çin’in izlediği stratejilerin temelinde yatan neden artan enerji ihtiyacının Hazar Havzası’na komşu olan devletler aracılığıyla karşılanmasının yanında Türk Cumhuriyetleri’nin Çin’in Sincan eyaletindeki Uygur ve Kazak azınlıkları milliyetçi ve islami duygularla harekete geçirebileceği olarak özetlenebilir. Çin için Sincan kaçınılmaz bir öneme sahiptir. Çin’in topraklarının altıda birini kapsamasının yanında enerji kaynaklarının 4 de 3 ü bu bölgede bulunmaktadır. Ayrıca Kazakistan-Çin boru hattının ulaştığı bölge de burasıdır. Bu nedenle, Şangay İşbirliği örgütünün kurulmasını sağlayan Çin kendi toprakları içindeki azınlıkları destekleme potansiyeline sahip olan Türk Cumhuriyetlerini de kontrolü altına almış bulunuyordu.

  

Hazar Havzası Enerji Kaynakları Üzerine AB Dış Politikası

                        Büyüyen ekonomisi ile AB enerji tüketimine ihtiyaç duymaktadır. AB’nin toplam petrol tüketiminin %82’si ve toplam doğal gaz tüketiminin %57’si AB sınırları dışından karşılanmaktadır.[2] AB’nin dış enerji kaynaklarına bağımlılığının artması sonucu, Orta Doğu, Hazar bölgesi ve Rusya ile yakın ilişkiler kurulmaktadır. Rusya AB’nin doğal gaz ihtiyacının ¼ ünü ve petrol ihtiyacının yarısını karşılayarak AB enerji piyasasında dominant bir role sahiptir. Bu yüzden, AB enerji tedarikçilerini Hazar Havzası’nın zengin enerji kaynaklarına yönelerek çeşitlendirmeye çalışmaktadır. AB’nin gaz tedarikçilerinin çeşitlendirilmesinde en önemli proje olan Nabucco, Hazar Havzası’nın, İran’ın ve Ortadoğu’nun doğal gazını Türkiye üzerinden Avusturya’ya kadar taşımayı hedeflemektedir. Ancak son zamanlarda Iran ile artan siyasi krizler bu ülkenin projeye katılma ihtimalini düşürmüştür.

Hazar Havzası Enerji Kaynakları Üzerine Türk Dış Politikası

                    Cumhuriyet tarihi boyunca sınırlı enerji üretimiyle Türkiye enerji ithalatçısı bir ülke konumuna gelmiştir. Toplam enerji ihtiyacının %60’ ını dışarıdan karşılayan Türkiye doğal gaz ithalatının %65’ini Rusya’dan sağlamaktadır. Doğal gaz ithalatının büyük bir bölümünü tek kaynaktan karşılayan Türkiye enerji tedarikçilerini çeşitlendirme gereksinimi duymaktadır. Türkiye’nin enerji ithalatına bağımlılığı sanayileşme çabası ile paralel olarak gelecekte artarak devam edecektir. Türkiye’nin enerji çeşitliliği sağlamasında Hazar Kaynakları Rusya’ya alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. Kendi enerji ihtiyacının karşılanmasının yanında açık denizi olmadığından uluslararası pazara açılma olanağı Rusya ve İran ile sınırlı olan Orta Asya ülkelerine alternatif bir güzergah sunarak bölgedeki rolünü artırmaya çalışmaktadır. Bununla bağlantılı olarak Türkiye Doğu-Batı enerji koridoru projesine destek vermektedir.  Doğu-Batı Enerji Koridoru özünde Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinin enerji kaynaklarının Batı pazarlarına güvenli ve çeşitli güzergahlardan ulaştırılmasını öngörmektedir. Bu koridor, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal gaz Boru Hattı ile Hazar Geçişli (Türkmenistan- Türkiye-Avrupa) Doğal gaz Boru Hattı ve Nabucco projelerini kapsamaktadır. Bu projeler aynı zamanda Türkiye’nin petrol ve gaz ithalatında kaynak çeşitliliği, arz güvenliği ve arz sürekliliğinin sağlanabilmesi için çok önemlidir. Bunun yanında Türk Cumhuriyetleri’nin Rusya’ya olan bağımlılığını büyük oranda azaltacak olan bu proje Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasında organik bağın kuvvetlenmesini sağlayacaktır.

                 Hazar Havzası, Türkiye-Amerika ilişkileri için bir işbirliği sahası olurken, genel niteliği “ekonomik işbirliği ve siyasi rekabet” olan Türkiye-Rusya ilişkilerinde, özellikle enerji nakil hatları konusunda, rekabetin en yoğun yaşandığı bölge olmuştur.[3] Türkiye ile Rusya’nın siyasi açıdan rakip olarak görülmesinde birçok etken rol oynamaktadır. Bunların başında Rusya’nın “yakın çevre” olarak kabul ettiği bölgenin Türkiye içinde yakın çevre olduğunu reddetmesi gelmektedir. Bunun yanında, Rusya’nın PKK’yı terör örgütü olarak kabul etmemesi, Rusya açısından ise Türkiye’nin Çeçenler’e destek verdiği iddiası ilişkilerin sorunlu boyutunu oluşturmaktadır. Tüm bunların altında yatan sebep Hazar Havzası enerji kaynakları üzerindeki Rus-Türk rekabetidir. Öte yandan Türkiye’nin İran’ı bypass eden ABD destekli projelerde yer alması İran tarafından da tepkiyle karşılanmaktadır. Ancak, Türkiye’nin toplam doğal gaz ithalatının %80 ‘inin Rusya ve İran tarafından karşılandığı düşünüldüğünde Türkiye’nin Rusya ve İran’ı dışlamayacak denge politikalarını üretmek zorunda olduğu gözlemlenmektedir.

www.uskudarcevresi.com

---

[3] Aslıhan P. Turan, Hazar Havzasında Enerji Diplomasisi, 61. Erişim Tarihi 13 Ağustos 2012,  http://www.bilgesam.org/tr/images/stories/makaleler/Hazar%20Havzasinda%20Enerji%20Diplomasisi.pdf

[2] European Commission, “An Energy Policy For Europe”, COM(2007) 1 final, Brussels, 10.1.2007.

[1] Türkiye Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi “Rusya-Ukrayna Doğal gaz Krizi ve

Çin” http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?yazi=723&kat=29 12.01.2006