Turancılık Hareketi Üzerine Rapor - Albay Jones, Ekim 1917

A.Yaman'a teşekkürler.

A

Milli Arşivler

(c) Kraliyet Kopya Hakkı Saklıdır

Katalog Referansı: CAB/24/33                                                                               Görüntü Referansı: 0082

Albay Jones 17

(Bu Belge Majestelerinin İngiliz Hükümetine Ait Bir Varlıktır)  

 Savaş Kabinesi  

GT 2781

Whitehall Gardens

TURANCILIK HAREKETİ ÜZERİNE RAPOR

  

HABERALMA BÜROSU

BİLGİ BÖLÜMÜ

Ekim 1917                                                                                                                                         No 2

TURANCILIK HAREKETİ ÜZERİNE RAPOR

İçindekiler                                                                                                            Sayfa

Türkçe Konuşan Topluluklar Tablosu                                                                     2

1. Turan İsminin Kökeni                                                                                            3

2.Türkçülük Olarak Turancılık                                                                                4

3. Osmanlı İmparatorluğunda Türk Milleti                                                            4

4. Türk Milliyetçiliğinin Kökeni                                                                              5

5. Balkan Savaşının Etkileri                                                                                     6

6. İttihat ve Terakki’nin (C.U.P.) Politikası                                                            7

7. Avrupa Savaşında Türklerin Amaçları                                                                8

8. Turancılık ve İslamcılık                                                                                         9

9. Türk İrredentizminin Başarı Şansları                                                               10

                a) Kazan Tatarları                                                                                      11

                b) Kırım Tatarları                                                                                      12

                c) Batı Sibirya Tatarları                                                                            12

                d) Kafkaslardaki Tatarlar                                                                         12

                e) İran’da Türkçe Konuşan Topluluklar                                                13

                f) Afganistan’da Türkçe Konuşan Topluluklar                                     13

                g) Orta Asya Türkleri                                                                                14

                h) Yakutlar                                                                                                  15

10. Osmanlı İmparatorluğunda Türkleştirmenin Başarı Şansı                           15

                a) Türkleştirme ve Araplar                                                                       15

                b) Anadolu’da Türkleştirme                                                                      18

11. Sonuçlar                                                                                                                19

                Ek 1 Kürtler                                                                                                 21

                Ek 3 Arnavutluk Üzerinde İtalya’nın Koruyuculuğunu İlan Etmesi’ni Protesto Eden Metin,

 Rusya’nın Rahatsızlıkları İfade Edilmektedir.

Türkçe Konuşan Toplulukların Dağılımlarını Gösterir Taslak Harita

Ek 2 Turancılık İçindeki İslam Karşıtı Eğilimler                                                   23

Rusya Hükümetinde İslami Kurul                                                                           24

A (33)4043 PK 17 250 10/17 E & S

Türkçe Konuşan Topluluklar Tablosu(*)

Yakutlar                                                                                               250.000

Kazan (ve Astrahan) Tatarları                                              1.500.000

Batı Sibirya Tatarları (+)                                                            50.000

Kırım Tatarları                                                                         200.000

Batı Rusya ve Sibirya Toplamı                                            2.000.000

Kafkaslarda Yaşayan Tatarlar                                              2.000.000

Başkurtlar ve Çuvaşlar                                                          2.400.000

Kırgızlar                                                                                 4.962.000

Türkmenler                                                                               290.000

Orta Asya’daki Diğer Boylar (Çoğu Yerleşik)                        2.772.000

Altaylarda Yaşayan Tatarlar                                                                 ?

Hive ve Buhara’da Yerleşik Türk Nüfus                                1.000.000

Hive ve Buhara’da Yaşayan Yörük Nüfus                                 500.000

Çin Türkistan’ında Yaşayan Türk Nüfus                                                1.000.000

Toplam Orta Asya Bölgesi                                                                                   13.000.000

Osmanlı İmparatorluğu (İstanbul ve Anadolu)                                                       8.000.000

İran, Afganistan ve Avrupa’da kaybedilmiş Türk Topraklarında                             2.000.000

Dünyadaki Toplam Türk Nüfusu                                                                           27.000.000

Rus İmparatorluğunda Yaşayan Türkler                               16.000.000

Osmanlı İmparatorluğunda Yaşayan Türkler          8.000.000

Diğer Devletlerde Yaşayan Türkler                        3.000.000

Dünyadaki Toplam Türk Nüfusu                            27.000.000

(*) Verilen rakamlar yuvarlanmış rakamlardır. Rusya, nüfus sayımını resmen yaparak Türk nüfusunu açıklayan tek ülke olup tek sayım 1897 yılında gerçekleştirilmiştir. Rusya ile ilgili verilen rakamlar, 1897 sayımları esas alınmak suretiyle 1911 yılında yapılan tahminlere dayanır. Rakamların geri kalanı genel olarak kabul edilen rakamlardan oluşmaktadır.  

(+) 100.000 civarındaki yarı Tatar nüfus dâhil değildir. (çoğunluk Fin-Ugor)

İLAVETEN: 1909 yılında, eski rejim altında Kafkaslar, Kırım ve Orta Asya Şehirleri dışındaki yerlerde yetkili olan, doğum ve ölüm kayıtlarını tutmakla görevli Orenburg Şehri İslam Dini Mahkemesi kayıtlarına göre tahmini Müslüman nüfusu 5.283.618’dir. Bu rakamlar; yukarıdaki Kazan, Astrahan ve Batı Sibirya Tatarları, Çuvaş ve Başkurtların toplamından bir milyon kişi daha fazladır. Aradaki fark, muhtemelen Kırgızların Avrupa Rusya’sında yaşadıkları kabul edilen belli bir bölümünün dâhil edilmesinden oluşmaktadır.

TURAN BİRLİĞİ HAREKETİ

1.“Turan” Adının Kökeni

“Turan” isminin kökeni Farsça bir kelimeden gelmektedir. Ortaçağ İran şiirinde; İran’da yerleşimlerin olduğu şehirlere zıt, Orta Asya’daki step ve çöller Turan anlamına gelir. “Turan Toplumu” da, yarım yüzyıl öncesinde Ruslar onları kontrolleri altına alıncaya kadar, düzenli olarak kuzey-doğudan İran’a saldıran göçebe (pek çok dil konuşan ve değişik kökenlerden gelen) topluluktur.

Avrupa’daki 19. yüzyıl filologları, Turan ismini Kuzey Doğu Avrupa ve Asya’da konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinden faklı bir dil olan “eklemeli” yapıdaki dilin içine yerleştirmiştir.  Bu kelime; henüz keşfedilmemiş bir kitle için gerçekten olumsuz bir manaya gelen, geçici bir etiket idi. “ Turan” kavramı; eklemeli yapıdaki dillerden birini konuşan (Fin-Ugor Grubu) ve Avrupa’nın Almanca, Slavca ve Latince konuşan topluluklarından kendilerini daima ayrı hissetmiş olan Macarlar tarafından ele alınarak, üzerinde ilk defa ciddi araştırmalar yapılmıştır. Ortaçağda yaşamış bir Macar Keşişi, doğudaki kayıp kardeşlerini bulmak üzere, bir hac ziyareti gerçekleştirerek Ural ve Başkurt bölgelerine ışık tutmuş ve buna istinaden; günümüzdeki savaşta, Macar Profesörler tarafından, doğulu Finovak kabilelere mensup Rus Savaş Mahkûmları arasında, Macarların onların kardeşleri ve Budapeşte’nin de onların kültürel yuvaları olduğuna dair propaganda yürütülmüştür. Macar Turancılığını Rusların Slav Birliği uyanışı takip etmiştir. Ruslar Balkan Slavları ile akraba olduklarını hatırladıkları ve bu hareket siyasal bir şekil aldığında, Macarlar; “Turanlıların” anti Slav bağlarına dikkat kesilerek, tabii bir düşünüşle Türklere yönelmiştir. Ünlü Macar bilgin VAMBERY Turan düşüncesinin Orta Asya’da Türkçe konuşan topluluklar üstünde araştırılmasına öncülük etmiş, fakat Macarlar kendilerini genellikle Osmanlı kapsamında ele almışlardır.  Avusturya-Rusya müşterek ordusuna karşı verilen 1848 bağımsızlık mücadelesinde ezilmeleri üzerine, pek çok Macar önderi mülteci olarak İstanbul’a sığınmış,  1867’de bu sürgünler Macaristan’a dönerek yeni kurulmuş olan İkili Monarşide güç odağı haline gelmiştir. 1875-1878 yılları arasında devam eden Balkan ayaklanmasında Macarlar şiddetli bir şekilde Osmanlı yanlısı olurken, Türk-Sırp Savaşı sürecinde; Sultan, Macar öğrenci temsilcilerine onur kılıcı hediye etmiştir.

Macar-Osmanlı yakınlaşması; gerçekte ırksal değil, siyasal iken, ortak “Turan” bilinci üzerine değil, belli Slav Devletlerin var olan tehlikesi üzerine oturmuştur. Aynı siyasal gerekçe, Bulgaristan Hükümeti tarafından Avrupa Savaşında Sırp-Rus müdahalesine karşı Bulgaristan halkının, en az diğer Slav kökenli dil konuşan topluluklar kadar Slav olmalarına rağmen, Turanlı etiketini kabul etmesine de öncülük etmiştir. 13 yüzyıl önce Bulgar Devletinin kurucuları kesin olarak steplerden gelmiş “Turanlı” göçebelerden olmakla birlikte, İngiltere’de yaşayan Norman’larda görüldüğü gibi bu kökeni takip etmeyerek kendilerini Balkan Yarımadasındaki Slavlar olarak kabul etmişlerdir. Modern Bulgaristan, sorumluluğunu kendi elinde tutan, Slav hissiyatına sahip, kendi gücüne dayanan ve kendi politikası ile uyumlu duygusal sloganlara sahip olmayı isteyen bir Slav Devletidir. Bu şekli ile “Turan Birliği” esas olarak suni ve Avrupalıdır.  Osmanlılar Turan’ı Fars edebiyatından kendileri çekip çıkarmamışlar, (bizim Latin ve Yunan klasiklerini çalıştığımız gibi, Farsça çalışmış olmalarına rağmen) Avrupa tarafından önerilmiş olan bu kavrama âşık olmamış, fakat kur yapmayı da ihmal etmemişlerdir. Osmanlı; kendisi için eski konular olan Sırpların Yunanlılara duyduğu gibi, Bulgar veya Macar’a bir yakınlık duymaz. Eğer Macar ve Bulgar kendi yanında savaşır, borçlarını üstlenir, teknik talimatlar için kendi gençlerini hizmetine sunar ve makinelerle bunları desteklerse, Osmanlı bu hizmetlerin tüm avantajlarından istifade edecektir. Bunlarla, Avrupa’nın diğer Hıristiyan topluluklarından farklı görünmesini sağlayacak bir akrabalık hissiyatına sahip değildir([1]). Bu savaştaki birinci amacı; Osmanlı İmparatorluğunu ister “Merkezi Devletlerden”, ister ” İtilaf Devletleri”nden, ister “Turanlılardan” veya isterse “Almanlardan” gelsin Avrupa’nın etkisinden uzak tutmaktır.

2.Türk Birliği Olarak Turan Birliği

Eğitimli bir filolog, Hint-Avrupa ailesindeki diller ile karşılaştırma yaparken, tüm Turan dilleri arasındaki yapısal birliğin farkına varır.  Fakat Osmanlıca Türkçe dil grubundan olmakla beraber kendi dili ile Fin-Ugor grubundan Macarca arasında görünür bir ilişki yoktur.  Diğer yandan, çeşitli Türkçe lehçeler arasında birinden diğerine ilişki varlığı oldukça belirgindir. Bu ilişki harita üzerinde yer alan nehirler, dağlar ve kasabaların isimlerinde görülebilir. Türkçe konuşan topluluklar; Avrupa Türkiye’sinden Anadolu boyunca, Kafkasların ötesi, Kuzey İran ve Afganistan, Rusya Orta Asya’sı ve Çin Türkistan’ı ve daha ziyade kırılmış bir zincir olarak ve Karadeniz’in kuzey kıyılarına, Bulgaristan üzerinden Dobruca, Kırım, Volga kasabaları ve Sibirya’ya oradan da Kuzey buz denizine komşuluk eden topraklara kadar uzanır.!([2]) Slavlardan daha geniş bir alana yayılmış olmalarına rağmen farklı Türkçe lehçeleri, Slav dillerinden farklı olarak, onlardan herhangi birinin konuşması diğer tüm Türkler tarafından kolayca anlaşılır. Bu nedenledir ki; Osmanlı Türkleri, tabii bir seyirle, tıpkı Slav Birliği düşüncesinin farklı Slav toplulukları arasında ortak bir his oluşturarak milli canlanmayı yaratması gibi, dil üzerinden kendi milliyetlerinin farkına, aynı zamanda da diğer Türkçe konuşan topluluklar ile akrabalıklarının bilincine hemen varmışlardır.  Öyleyse, Turan Birliği Düşüncesi; Osmanlı Türkleri arasında Türk Birliği düşüncesinin esasını, Osmanlı Türk Milliyetçiliği’nin bir parçası ve bölümünü oluşturmaktadır ki Osmanlı Türk Milliyetçiliği ancak bu ilişki kurularak anlaşılabilir.

3.Osmanlı İmparatorluğunda Türk Milleti

Milliyet Bilinci, tıpkı “ Turan Birliği” kelimesi gibi Osmanlılara Avrupa’dan gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu milli devlete çok karşı bir devletti ve içinde yaşayan insanların milliyeti ile değil kurucusunun adı ile isimlendirilmiştir. Şurası da bir hakikattir ki Anadolu’da bulunan bir düzineden fazla Türk Devletinden biri olarak Osman ve onun kabilesi Türk’tür ve diğer Türk komşuları onların en dişli rakipleri ve düşmanları idiler. Güçlerini Avrupa’yı fethederek inşa etmişlerdir. En iyi vergi mükellefleri Hıristiyan unsurlar olmuş, daimi orduları Hıristiyan dönmelerinden, en büyük destekçileri dinlerini değiştirmiş fakat dillerini muhafaza etmiş olan dönek Arnavut ve Slavlardan oluşmuştu. Yüzyıl öncesine kadar, Türk Milleti Osmanlı Devletine yönetici sınıfın dilini ve yazısını oluşturmaktan başka, pratik manada hiçbir katkıda bulunmamıştı. Bu dil, Arapça ve Farsça ile sulandırılmış ve Anadolu köylüsü olan sıradan bir Türk ile çok az ortak kelime kullanmıştır. Anadolu’nun esas kısmı İmparatorluğa sonradan dâhil olmuştur. Anadolu uzunca bir süre geniş ölçüde bağımsız yerel feodal beyler tarafından idare edilen göz ardı edilmiş bir bölgeyi oluşturmuştu. Bunun zıddına, geçen yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun Anadolu coğrafyası Balkan kasaba ve köyleri boşaltılırken Balkan Yarımadası için “ana vatan” haline gelmiş ve Asya’da yer alan şehirler daha fazla oranda merkezin kontrolü altına alınırken; Yunanistan’ı kaybeden Sultan, Anadolu ve Kürdistan’daki feodal aristokrasinin gücünü kırmıştır. Avrupa’dan kopuş 1912-3’deki Balkan Savaşı ile zirvesine ulaşmış, Küçük Asya’daki merkezileşme süreçleri İttihat ve Terakki (C.U.P. Community of Union and Progress) Cemiyeti tarafından Bükreş anlaşmasından, özellikle de Türkiye’nin Avrupa Savaşına katılmasından beri tamamlanmıştır. En dikkate değer değişim Osmanlı Ordusunun bileşimde olmuştur. Yeniçeriler; tüm ırkların Hıristiyan soyundan zorla devşirilerek oluşturulan düzenli profesyonel ordu, 1826 yılında tahrip edilmiş, modern Türk Ordusu 19.yüzyılda Avrupa’da da uygulanan sivil halktan zorunlu askere alma usulü ile oluşturulmuştur. 1908’den önce zorunluluk normal olarak İmparatorluğun Müslüman topluluklarına uygulanırken, devrimden sonra Hıristiyan ve Museviler de askerlik yapma yükümlülüğü altına alınmıştır. Fakat Hükümet, askere aldığı göçebe ve dağlıları asla elde tutamamış, yerleşik Araplar ya askerlik için uygun bir malzeme olmamış veya günümüzdeki savaşa kadar Avrupa’da bulunan tehlike altındaki sınırlara kolaylıkla yerleştirilememiştir.  Hem 1908’den önce, hem de 1908’den sonra, Türkçe konuşan Müslüman Anadolu köylüsü Osmanlı zorunlu ordusunun esas unsurunu oluşturmuş-devletin kolay askere alınabilir ve en sağlam askerleridir- ve Anadolu’nun üst tabakaları Merkezileşmiş İmparatorlukta daha fazla görev ve memurluk imkânı bulmuştur. Böylelikle, Türk Milli Hareketi bilinci başlamış, Osmanlı Devleti de pratikte gerçekleşen Türk Milleti esasına bırakılmıştır.

4.Türk Milliyetçiliğinin Kökeni  

Osmanlı Türklerinde milli bilinç; kısmen Avrupa’daki eski milliyetçi hareketlerin taklit edilmesi ve kısmen de benzer şartların doğurduğu kendiliğinden gelişen bir süreçle yeşermiştir. Çoğu Avrupa milliyetçiliklerinde olduğu gibi (mesela Çek milliyetçiliği gibi) siyasal olmaktan ziyade kültüreldir. İlk milliyetçi örgüt, Jön Türk Devriminin hüküm sürdüğü ilk 3 yıl içinde, 1909 yılında, nispeten serbest bir ortama sahip olan Selanik’te kurulmuştur. Bu örgütün kurucusu İttihat ve Terakki Cemiyeti (C.U.P.) Kongresine katılmak üzere gelen bir taşra soylusuydu. –Diyarbakırlı Ziya Bey-   Diyarbakır, Türklerle çevrili Kürt ve Ermenilerin yaşadığı topraklardır ve milliyetçilik hareketlerinde fanatik liderlerin yenilmez sınır boylarından gelmesi dolayısı ile belirgin bir özelliğe sahiptir. Ziya Bey grubu, Osmanlı edebiyatında Arapça ve Farsçadan ödünç alınmış kelimeleri temizleyerek onların yerine Osmanlı Edebiyatında asla kabul görmemiş olan eski Türkçe kelimeleri koymak üzere bir kampanya başlatmıştır. Bu çabanın, Türkçenin benimseyerek tümüyle şekil vermiş olduğu yabancı kelime, deyim ve kafiyeler üzerinden başlatılması oldukça hayalci görünebilir. Zira Avrupa’daki batmış diller de hemen aynı güç şartlar altında diriltilmiş ve bu “Arı Türkçe” hareketi de tıpkı benzerleri gibi tam olarak başarılı olmayı istemiştir. Geleneksel okulun Türk yazarları ise; bu çabayı benimsememişler ve hatta dini sahada daha çok Arapça kullanmak gibi bir karşı saldırı başlatmışlardır. Milliyetçiler; Kuran, Cuma Seremonisi ve Hutbe’leri (halifeye dua) Türkçeye tercüme etmek ve Türk camilerinin duvarlarında yazan Arapça metinleri kaldırmak istemişler,  fakat başlangıçtaki bu adım, olağan Türk düşüncesinden oldukça uzak olması nedeniyle programın bu kısmı iptal edilmiştir([3]).

Türk Milliyetçiliğinin bu aşaması 1909’dan 1912-13’deki Balkan Savaşlarına kadar devam etmiş, bu aşama Avrupa Milliyetçiliklerinin dil açısından imkânsız ve apolitik bir doktrinci taklidi olmuştur. Bizim esas olarak sahip olduğumuz bilgilerin kaynağı “Tekin Alp” takma adı ile Selanik Yahudilerinden([4]) Albert COHEN tarafından yazıldığına inanılan “Türkçe ve Türk Birliği İdeali”([5]) adlı kitaptır. Bu durum aynı zamanda da (a)hareketin yapay menşesini ve (b) başarı şansını göstermektedir. Selanik Yahudileri İttihat ve Terakkiden (C.U.P.) ayrılamaz, hele de onlardan biri zor bela Turancılık düşüncesini güçlü bir şekilde başlatarak kendisi bile düşünmediği ölçüde İttihat ve Terakki Liderlerinin gözünde önemli bir yere sahip olmuşken. COHEN; tıpkı Macaristan’da yaşayan Yahudilerin kendilerini Macarlaştırması gibi, o da bu politikanın kendisine Türkiye’de yöneten ırkın milliyetçiliği ile kimlik kazandırdığını açıkça hissediyordu. İttihat ve Terakki Cemiyeti (C.T.J.P.)Turan Birliği fikrini kabul etmiş olduğu zamanlarda yazılmış olmasına rağmen, içeriğinin (eğer varsa) ne kadarının İttihat ve Terakki’nin (C.U.P) programında yer aldığını söylemek imkânsız olduğundan, kitap dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Bütününde Ziya Bey Okulu kuramından bir temsilci olarak “Tekin Alp” ismini almak ve C.U.P.’un Balkan Savaşından beri siyasal eylemlerinin yalnızca teorisyeni olarak değerlendirilmek çok daha güvenlidir.

5.Balkan Savaşının Etkileri

Balkan Savaşında Turancılığın siyasal pratikleri yapılmıştır. Bu felaketin sarsıntısı, daha evvel yola çıkmış olan akademik hareketin etkisinden daha geniş bir alanda etkili olarak, milli yenilenmenin tüm eğitimli Türkler arasında hakiki arzusunu ateşlemiş görünürken, Anadolu’da, Kafkaslarda ve Türkistan’da yerel kolları olan cemiyetler; eğitim, fiziksel kültür, kadın hakları ve diğer gerçekçi amaçları yerine getirmek üzere yapılanmışlar ve ilerleyen yıllarda Hükümet bu adımları desteklemiştir. Evkaf Bakanlığı veya Dini Vakıflar, modern okulların çoğaltılması için sahip oldukları büyük fonları bağışlamışlar, Medreselerin yeniden yapılandırılması, Müslümanlığa dair aykırı seminerler yapılması ve Hükümet tarafından, mevcut savaş devam etmesine rağmen çoğunlukla sivil yargıda Şer’i olarak belirlenmiş kurallar üzerinde geniş kapsamlı bir dizi reform yapılması planlanmıştır. Bu gelişmeler üzerine; Şeyh’ül İslam istifa etmiş, ancak faaliyetlerini devam ettirerek daha evvelden olduğu gibi “Tevhitçi” kalmayı sürdürmüş, ancak, oldubittiye getirilen bu düzenlemeler yürürlükte kalarak istifa eden Şeyh’ül İslam’ın halefleri tarafından benimsenmiştir. Hükümetle danışıklı yapılan bu istifayla– bu resmi protestonun daha güvenli olabileceği hesaplanarak - dini kurumların([6]) onuru kırılmış üyelerinin hoşnutsuzluk vanasını kapatmak bu şekilde mümkün olmuştur.   

Tüm bu faaliyetler de Avrupa’dan ilham alınmıştır, tıpkı “Arı Türkçe” haçlı seferi gibi, fakat daha gürültülü bir şekilde. Osmanlılar, savaşta Türkiye’yi yenebilir hale gelinceye kadar içeride yaptıkları reformlarla güçlenen Balkan Devletleri örneğinden etkilenmişler, maalesef bir başka düşünce olan irredentizmi de (–soydaşları aynı bayrak altında toplama düşüncesi-) Balkanlardan ödünç almışlardı.

“ Gözlemciler…”  diyor Tekin Alp “...benim gibi milli ideallerin önemini takdir edebilecek durumdaki, Makedonyalı, Bulgar, Sırp ve Ulahların eski toprakların ele geçirilmesi ve milli birliğin sağlanması propagandalarını yakından bilme fırsatı kazanmış ve bu sebeple en büyük tehlikelere atılmak üzere bu sözlerin ilham vermesinin ne kadar tatlı olduğunu görenler…”diye ekleyerek milli birliğin oluşturulabilmesi için Balkan Savaşı öncesindeki Hıristiyan Makedonyalı pek çok gencin her şeyden vazgeçerek çalışmalarındaki fedakârlıkları anlatmaya başlıyor.Bu, kuşkusuz ki; Tekin Alp’in kişisel felsefesine basit bir örnektir. Fakat muhtemelen Balkan Savaşının bu yönüyle kamuoyunu etkilemesi ve irrendentizm düşüncesine yönelmesine gerekçe oluşturması doğaldır.  Yüzyılın sona eren 1912 ve 1913. yıllarında Türklerin yoğunluğu Avrupa’dan Anadolu’ya kaymış, 1913’den sonra paralel bir şekilde milli bilinçte de bir değişim olmuştur. Türk Milletinin geleneksel olarak Avrupa’da baskın bir ırk olması politikası terk edilmiş, onun gizli yeteneklerinin Anadolu’da geliştirilmesine karar verilerek, Osmanlı sınırları dışındaki Türk Irkının dağınık kolları için kendini cazibe merkezi haline getirerek kayıp unsurların bulunması için tutkulu bir program tasarlanmıştır.

6.İttihat ve Terakki Partisinin (C.U.P.)Politikası

İrredentizm; Ziya Bey’in Osmanlı edebiyat dilinin özellikle Arapça ve Farsçadan ödünç aldığı kelimelerden kurtarılarak eklektik “Arı Türkçe” kelimelerle donatılmış değişik Türkçe şivelerini konuşan tüm soydaşlara bir “lingua franca” olabilecek dil reformuna yeni bir önem kazandırmıştır.  Turancılık hareketi bu nedenle saf siyasal bir zemin üzerinde ilerlemiş ve bu noktada ittihat ve Terakki tarafından programına alınmıştır.

 İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, (C.T.J.P) başlangıçta; Osmanlı İmparatorluğundaki milliyet problemini görmezden geldikleri için esas olarak milliyetçi değildiler. Onların birinci amacı, özellikle Avrupa’da İmparatorluğun parçalanmadan ayakta kalmasıydı ki, bu konuda hem Abdülhamit ve hem de Türkiye’nin daha önceki yöneticileri ile fikir birliği sağlamışlardı. Tek fark; Abdülhamit’in kıskanç Avrupa güçleri arasında denge kurulması ve içeride de baskın bir güç politikasının benimsenmesi gerektiğine inanması, buna mukabil İttihat ve Terakki Cemiyeti (C.I.T.P) Türkiye’nin en iyi savunmasının içeride güçlü olmaktan geçtiğine ve bu gücün en büyük kaynağının da siyasal serbestlikten geldiğine inanması idi. İttihat ve Terakki Cemiyetinin serbestlik düşünceleri Fransız devriminden alınmıştır. “Hürriyet, Eşitlik, Kardeşlik” ilan edilebilir, İmparatorluğun tüm sakinleri devlete hür Osmanlı vatandaşları olarak bağlı hale getirilebilirler -tıpkı, Picardlar, Marsilya’lılar ve Alsazlılar gibi ki; bunlar 1789 Fransız Devriminden sonra bir araya gelmişlerdi- ve milliyet problemi kendiliğinden bu şekilde çözülmüş olurdu. Bu düşünce kesin olarak 1908’de Anayasa’nın ilan edilmesinden itibaren 6 hafta süresince uygulanmış, tüm inanç ve ırklardan insanlar sokaklarda birbirlerini kucaklamışlar, fakat ondan sonra kendilerini tekrar ayrı yerlere çekerek yeni oluşan rejimi kendi avantajlarına nasıl dönüştürebileceklerinin çabası içine girmişlerdir.  Balkan milletleri liberal Türkiye’de bir arada bulunmayı reddederek, Türkiye’nin hesabından kendi birlik ve hürriyetlerini tamamlayacak ilk fırsatı kullanmaya karar vermişlerdir. Araplar, Ermeniler, Anadolu ve İstanbul Rumları gibi diğerleri ayrılığın imkânsız olduğunu kabul ederek, Osmanlı Devletinin içinde kendi milli benliklerini savunacak önlemler almıştır. Araplar, yeni parlamento’da (Meclis-i Mebusan) ana muhalif kanadı oluşturmuş; Ermeniler de, Meclis’te İttihat ve Terakki ile işbirliği yapmalarına rağmen, merkezden yönetilmeyi istememiş, İttihat ve Terakki de Osmanlı Devlet düşüncesi ile rekabet halinde olmayan ve merkezileştirme düşüncesine muhalefet etmeyen tek unsur olarak Türkleri bulmuştur. Bu nedenle Türk Milleti fikrine geri çekilerek nihai başarının tabi anlamında Türkleştirme düşüncesine erişmiştir. Balkan Savaşından sonra, programlarına Türkleştirme programı yerleştirmiştir. Fakat bundan da önemlisi programın doğru bir şekilde uygulanması için zemin bulmak gereklidir.

7. Avrupa Savaşında Türklerin Amaçları

Yukarıda da gösterildiği üzere; Turancılık fikrinin Türkçe uyarlamasında iki ana düşünce bulunmaktadır: (a) Osmanlı İmparatorluğu içindeki Türk Milletinin saflaştırılması ve güçlendirilmesi ve (b) Osmanlı Türkleri ile dünyadaki diğer Türkler arasında bir bağ kurmak. Bu amaçlar ilk olarak özel “entelektüel” gruplar arasında kültürel ortamda takip edilmiş ve barışçı bir propaganda ile sunulmuştu.  1913 yılından sonra siyasal bir şekil alarak İttihat ve Terakki’nin (CUP) programı ile birleşmiştir. Fakat Ziya Bey’in takipçileri için Turancılık kendi içinde bir son iken, İttihat ve Terakki için yalnızca bir araç olmuştur. İslamcılık gibi, Turancılıkla çatışan hareketler nedeni ile pes etmeyecekler, bu hareketler kendi dönüşümlerine hizmet ediyor ve şimdilerde Suriye, Mezopotamya ve Arabistan’da gerçekleşmediği gibi, şartlar izin vermiyorsa süresi belirsiz bir zaman için planlarını erteleyeceklerdir. İttihat ve Terakki’nin([7]) Turan Birliği düşüncesi ile akademik Turancılık arasındaki zıtlık aşağıdaki gibi özetlenebilir.

a) Ziya Bey Grubunun ilk amacı, Türk Dili ve Kültürünü yabancı  -özellikle Arap- etkilerden kurtarmaktı. Amaçlarının gerçekleştirilmesi için bu çabanın mantıklı bir sonucu olarak İslâm’ın bazı güçlü önyargılarını kırmaya hazırlardı. İttihat ve Terakki’nin ilk amacı ise; Türk Devletini yabancı –özellikle Avrupalı- etkilerden kurtarmaktı: yabancı unsurların dokunulmazlığı, Osmanlı maliyesi üzerindeki yabancı kontrolü, demiryolları, hammaddeler ve eğitim üzerindeki etkiler gibi konular. Ziya Bey grubunun teorisyenleri İslâm’a meydan okumaya cüret ederken, İttihat ve Terakki böyle bir meydan okumaktan çok uzakta ve bu konuda ihtiyatlı bir konumda ve Avrupa’ya meydan okumuştur.  Avrupa’nın bütünlüğü bozulunca, savaşa katılarak kapitülasyonların geçersizliğini ilan etmişler ve 1916 yılında; bankalar, gazeteler, tramvay ve demiryolları, buharlı gemi işleten şirketler, özel şirketlerin muhasebe kayıtları, kısmen kamusal ve tüzel kişi şirketler hakkında düzenleme yaptıktan bir yıl sonra, Türkçe konuşmayı zorunlu hale getiren bir “dil kararnamesi” çıkarmışlardır ([8]).  

b)Teorisyenler, eğitim ve sosyal reformlar yapmak suretiyle, Anadolu’da Türk milliyetinin güçlendirilmesini teklif etmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin metodu ise; Türk milliyetine ait olmayan ülke geneline dağılmış unsurları yok etmek-önce Ermeniler, daha sonra Rumlar-  ve onların ev ve topraklarını “Muhacirlere” vermekti. (1912-13’de kaybedilen kasabalardan gelen sığınmacı; kısmen Türk, kısmen Balkan Yarımadasının Slavları ve Rumca konuşan Girit Müslümanları idiler). Acımasızlığın bir diğer nedeni de; Türk toplumu arasında popüler olan Ermeni mallarının talan edilmesi için baskınların geleneksel olması  –geçici ve tamamen fırsatçı amaçla- ve Müslüman fanatizminin tepkisel ruhuna müracaatla savaş ilan edilmesiydi.

c)“Tekin Alp” Osmanlı Türklerinin siyasal ideallerinde, Avrupa’da Hıristiyan milletlerin hâkim olduğu yabancılardan Rusya ve Orta Asya’da akraba Türk topluluklarının “özgürleştirilmelerine” gidecek emperyalizmden, irredentizme bir değişim arıyordu. İttihat ve Terakki için daha ziyade sayısal bir problem bulunmaktadır. Balkan Savaşında Avrupa sınırlarında toprak, nüfus ve askeri itibar kaybetmiş olduklarından, Avrupa savaşında bunları tazmin, hatta bu kayıp bilançolarının üstüne çıkacak Asya ve Afrika’da kazanç elde etmeyi umut etmişlerdir.  Burada Ermeni katliamı için dördüncü bir neden de bulmaktayız ki; Ermeniler, Kuzey İran’ın Tatarları ve Rusya Kafkaslarının ötesinden gelmiş Anadolu Osmanlı Türklerinden ayrılmak isteyen ayrılıkçı bir blok içindeydiler.  

8.Turancılık ve İslamcılık

Fırsatçılık; en çok, İttihat ve Terakki’nin, Turancılık ve İslamcılık düşüncesini birbirine taban tabana zıt olmasına rağmen her iki inanç sistemini iki ayrı koldan aynı anda devam ettirme denemesinde açık bir şekilde görülür. İttihat ve Terakki her iki düşünceye de bağlı olmayıp her iki düşünceyi de tahrip etmiştir. İslamcılık gerçekte dini bir doktrin de değildir. Eğer öyle olsa idi, şimdi yapıldığı gibi Turancılık ile böylesine birbirine zıt durumda olmazdı. İslamcılık ve Turancılık sınırların dışında Osmanlı İmparatorluğunun gücünü artıracak iki rakip siyasal programdır.

19. Yüzyıldaki çoğu İslami canlanma hareketi kesin olarak Osmanlı karşıtı bir karakterde olmuştu.  Necd’deki Vehhabiler ve Mısır Sudanında yer alan Mehdiciler; Türkleri, şeytanlar ve kâfirlerden yalnızca biraz daha iyi olarak değerlendirmiş, Şeyh SUNUSİ İstanbul’un kirletmesinden kurtulmak için Libya çölüne çekilmişti.  Bütün bu hareketlerin destekçilerinin (a) Araplar, (b) yobazlar ve (c) silah gücüyle Osmanlı veya Avrupa kontrolündeki bağımsızlardan oluşması kayda değer. İslamcılığın Osmanlı öğretisi ilgi çekmiş olmakla beraber, diğer yandan da, yerleşik ve medeni Müslüman toplumlar İngiltere, Fransa ve Prusya gibi Avrupa hükümetlerin kontrolündeydi.  Bu halklar; Avrupa kurumlarının kendi kendilerine yeterli olduğunu görmüşler ve uluslar arası politikanın bir parçası olarak kendi kendini yöneten ülke olmak düşüncesinden etkilenmişlerdi. Kendi ideallerini gerçekleştirmiş Müslüman bir devlet olduğuna inandıkları Türkiye’ye hayran olmuşlardı. Ancak, Türkiye’nin Avrupa maskeli balonsundaki zayıflıklarını ve görünenin altındaki kokuşmayı görecek derecede bilgilendirilmemişler, yalnız İslam toplumlarının siyasal geleceği için var olan bir garanti ve kendilerinin gelecekte olmayı umut ettikleri bir model olarak Türkiye’yi görmüşlerdi. İslam, teorik olarak siyasidir ve dini bir toplum yapısı öngörür. Halife tüm iyi Müslümanların dünyevi yöneticisi ve dini başkanıdır. Şurası da bir gerçektir ki; bu siyasal bütünlük Muhammed’in ölümünden sonra bir yüzyıl içinde bozulmuş ve bir daha da tümüyle düzeltilememiştir. Fakat Halife sahip olduğu bu evrensel gücü doğrudan doğruya kullanamaz. En iyi seçenek bağımsız bir hükümran olması,  yapmayı arzuladıklarını diğer hükümran devletlere hissettirecek kadar güçlü olmasıdır. Bu şartlar, İstanbul’un Halife-Sultanları tarafından yerine getirilmektedir ki; Abbasilerin çöküşünden beri en uzun süreli ve en güçlü Müslüman Devlet olarak Osmanlı İmparatorluğu ayakta durmaktadır.

Bu hat üzerindeki siyasi propaganda imkânları Abdülhamit tarafından fark edilerek zekice kullanılmıştır. Şam’dan Medine’ye olan stratejik Osmanlı demiryolu, büyük ölçüde yabancı ülkelerde yaşayan müminlerin katkıları ile inşa edilmiş, -onun diplomasisine güzel bir örnektir- ve bu politikanın uygulanmasına İttihat ve Terakki tarafından da devam edilmiştir. Örneğin, Trablusgarp’ta, İtalyan fethinden önce, Osmanlı Hükümeti yerliler tarafından zulmeden, bıktırıcı bir yabancı olarak görülürken, Enver yerlilerin sempatisini kazanmayı başarmıştır. Libya Arapları, şimdi, Türkleri Avrupalı istilacılara karşı tabii müttefikleri olarak değerlendirmiş ve hatta Şeyh SUNUSİ bile aynı ortak nedenle Avrupa Savaşı boyunca Türklerle birlik olmuştur. İttihat ve Terakki; Asya’da, İngiliz ve Ruslar tarafından tutsak edilmiş İslam Devletlerini Özgürleştirenler olarak ortaya çıkarak tarafsızlığından ciddi şekilde tedirgin oldukları Afganistan Emir’ine bir heyet gönderirken, istila ettikleri Batı İran’da Fars milliyetçilerini ikna edip onlardan silahlı destek almıştır. Ayrıca, İslam Devletlerinin bağımsız olması düşüncesi temeline dayanan Türkiye, İran ve Afganistan’dan oluşacak üçlü bir ittifakı da tavsiye etmiştir. Aynı hattın kullanılması için Şeyh-ül İslam([9]) tarafından Halife adına Ekim 1914’de tam bir askeri mağlubiyetle cezalandırılarak fiyaskoya dönüşen “Kutsal Savaş” ilan edilmiştir. İslamcılık siyasetinin ön kabulü, Osmanlı askeri prestijinin varlığıdır. Eğer Türk Orduları; zaferlerle, Tiflis’te Kahire’de ve Tahran’da yürütülürse ve ittifak İstanbul tarafından asla tehdit edilmez veya Bağdat ele geçirilmezse, İslamcılık askeri ve siyasi etki doğurmaktan uzak kalır ve hatta şimdi iflas etmiş olmasının bile bir anlamı kalmaz.

Fakat bu İslami propagandanın harfi harfine yerine getirilmesi Turancılılık idealini daha başlangıcında mantıken tahrip edebilirdi. Eğer, Osmanlı İmparatorluğu büyük bir İslami güç değil de, bir milli Türk Devleti ise ve eğer Türk Milliyetçiliği ve İslam son kertede bağdaşmazsa, bu uzlaşmazlık Türkiye ile diğer devletlerde yaşayan Müslüman topluluklar arasındaki özel ahlaki bağları koparır.  Fransa, İngiltere veya Rusya yerine Türkiye’den başka kurtuluş yolu yok ve İttihat ve Terakki onlar üzerinde kendi kurmuş oldukları hükümetlerin devam etmesinden başka bir şey istememektedir.  İttihat ve Terakki bu alternatifsizliğin farkına iyi bir şekilde vararak İslamcılık ile göze batan çelişkileri bulunan Turancılık öğretisi konusunda açık bir taahhüde girmekten kaçınmıştır.  Müttefikler, Turancı yazarların Arap ve İslam karşıtı açıklamalarını ilerisi için saklayarak el altında tutmuş ve İttifak ve Terakki’nin Arap kasabalarında zorbalık yaptıklarında ve yetkililerinin engellenmesinde ve Arap dünyasında Türk karşıtı propaganda yapılmasında bu açıklamalar mükemmel bir şekilde kullanılmıştır. Fakat İttihat ve Terakki’nin İslamcı açıklamalarını gözden düşürebilecek, Turancılık programı olan bir parti veya hükümet olarak mahkûm etmek zor olmuştur.

İttihat ve Terakki’nin politikası; ilk elde, her iki hareketi de sömürmüş ve onlar için İslamcılık ülke dışında daha kullanışlı bulunurken, eş anlı olarak ülke içinde daha ziyade Turancılık üzerinde durulmasının nedenleri açıktır. Amaçları, Osmanlı İmparatorluğunu Almanları örnek alarak yüksek düzeyde askeri organizasyona sahip bir devlete dönüştürmek olduğundan, tabii olarak ortak dile sahip olmayı, ortak inanca sahip olmaktan daha uygun bulmuşlar ve Ekim 1911’de yapılan İttihat ve Terakki Kongresinde aşağıdaki paragrafta yer alan metni kararlar arasına almışlardı.

“İmparatorluğun özelliği Muhammedi olmalı ve Muhammedi kurum ve gelenekler teminat altına alınmalıdır. Türk İmparatorluğuna ihanet demek olan diğer milliyetlerin özerklik ve yerinden yönetim için teşkilatlanma hakkı reddedilmelidir. Milliyetler göz ardı edilebilir miktardadır. Kendi dinlerini muhafaza edebilir, fakat kendi dillerini muhafaza edemezler, Türk dilinin yaygınlaşması Muhammediliğin yüceltilmesi ve diğer unsurların asimile edilmesi, hükümranlığı teyit etme manasına gelir.”.

 Bu pasaj bize, İttihat ve Terakki’nin iç siyasette iki ideali birden nasıl uyumlaştırmaya çalıştığını ve konu üzerinde daha fazla vurgu olduğunu göstermektedir. Milliyetler konusundaki teklifi “ kendi dinlerini muhafaza edebilir, fakat ana dillerini edemezler” ilkesi, erken Osmanlı fetihleri sırasındaki yalnızca kendi dillerini kullanmalarına değil, aynı zamanda da vaktiyle Muhammedi dini kabul etmiş Arnavut ve Boşnak asaletinin malvarlığını dahi muhafaza etmesine izin veren geleneksel politikasının tümüyle tersineydi.

9.Türk İrredantizminin Başarı Şansı

Diğer taraftan, Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türkler arasında Turancılık propagandası yapılması imkânlarının tahmin edilmesinde, “herhangi bir Osmanlı Hükümetinin, herhangi bir yolla İslamcı düşünce için sakınca oluşturacak bir politika takip edemeyeceği” varsayılabilir.  Ayrıca, eğer Türk ırkının dağınık kollarının siyaseten yeniden birleşmesinin pratikte mümkün olacağı varsayılabilirse; bu Osmanlı Ordusunun zaferleri yoluyla değil, ancak Rusya’nın içeride dağılması ile mümkün olur. Rusya’nın dağılması,”Tekin Alp” tarafından samimi bir şekilde umut edilmektedir. – ki; hakikatte irredentist programın ön varsayımıdır- Kitabın Rusya’daki devrimden önce yazılmış olması, bunun Müttefikler ve Türk Orduları tarafından dışarıda başarılmış olmasının beklediğini göstermektedir.

Değerlendirmeye alınan Türkiye dışındaki Türkçe konuşan ana gruplar aşağıdaki gibidir:

a)Kazan Tatarları (Yaklaşık 1,5 milyon) ([10])

Bunlar, Volga Nehrinin orta kesimleri boyunda, Nizhni Novgorod ve Samara arasında yaşarlar. Hemen tüm etrafı, batıda büyük Rus kütleleri, güney ve kuzeyinde Finovak([11]) kabilelerle çevrili olarak izole bir şekilde yaşarlar. Kazan’ın içinde Ruslarla karışmış durumdadırlar. Üç yüz yıldan daha fazla bir zamandır Rus Hükümranlığı altında ve dünyadaki herhangi bir yerden daha başarılı bir şekilde İslam ile Hıristiyanlığın arasında bir bariyer olarak yayılmış durumdadırlar.  Kazan Tatarları müreffeh ve eğitimlidir. Rusya’daki Diğer Türkçe konuşan gruplar, mevcut durumda kendi yollarını takip etme eğiliminde ve son birkaç yıl içinde basılı yayınları Muhammedi dünyada etki yaratacak şekilde dağıtılmaktadır.  Turancılığın, irredentist bir Osmanlı Türkü hareketi olarak başarısı veya başarısızlığı geniş ölçüde, Kazan Tatarlarının bu düşünceye yönelerek buna uygun davranmalarına ve aynı şekilde Rusya’da bir siyasal evrim oluşmasına bağlıdır.  

Kazan Tatarları, Kızıl Haça gönüllü göndermiş ve Balkan Savaşı sürecinde Türkiye’ye ferahlık sağlayan kaynaklar sağlamış olmalarına rağmen, bu sempati muhtemelen siyasal bir şekil almamıştır. Coğrafya ve onları Rusya’ya birleştiren malzeme ile sahip oldukları muhafazakâr mizaçları üç yüz yıldır birlikte yaşadıkları bir devletten şiddet kullanmak suretiyle ayrılmanın önüne geçmektedir. Tatarların Çarlık rejimine itiraz etmeleri tabiidir, özellikle de Çarlık rejiminin Rus olmayan milletlere uygulamış olduğu politikalara. Devrimden önce onların bakış açıları aşağı yukarı Askeri Öğrencilerin bakış açıları gibiydi([12]). Mevcut durumda, Tatarlar; ne askeri öğrencileri ayaklandıracak kadar milliyetlere karşı ve ne de kendilerini izole edecek bağımsız fakat muhtemelen aşırı milliyetçi bir devlet olmalarına yol açacak Fin ve Ukraynalıların ifrat noktasındaki ayrılıkçı düşünceleri ile fikir birliği içinde olacaklardır.  Kafkas ve Kırım Tatarlarından bu noktada ayrılmaktadırlar.  Tatarların, Kerenski’nin bir federal Rus Cumhuriyeti içinde milli özerklik programını benimseyip ilan etmeleri neredeyse kesindir. Bu temel üzerinde Rusya’nın yeniden yapılanması gerçekleşirse, hepsinden önce özerkliğine kavuşmuş muhtemel liderleri olarak, dünyanın Türkçe Konuşan topluluklarının çoğunluğu sayılabilecek miktardaki topluluğa sahip demokratik bir devlet içinde parlak bir geleceğe sahip olacaklar. (27 milyon kişiden 16 milyonu ki; muhtemelen Osmanlı İmparatorluğunda 8 milyondan az Türk bulunmaktadır).

Bu durumda Osmanlı irredentizmi çökecektir. Turancılığın toplanma noktası İstanbul değil, Kazan’dır ve şimdiye kadar Anadolu Türkleri tarafından, Osmanlı İmparatorluğuna çekilirlerken, Bu tarihten sonra, Rusya’daki Tatarlar Anadolu Türklerini kendi yanlarına çekecektir.   

Bu çok arzu edilen çözüm; Rusya’nın muhtemel tepkileri nedeniyle tehlike altındadır. Şimdi, Rusya’da yapılacak bir hareket merkezileştirilmiş askeri hükümet için milliyetlerin baskı altına alınması programının zıddına, sivil savaşın başlatıcısı olacak tüm ihtimaller milliyetler arasında Tatarların ileri taşıyabileceği bir sauve qui peut oluşmasına yol açacaktır. Bunların gerçekleşmesinden sonra Tatarlar Osmanlı İmparatorluğunu desteklemek için İstanbul’a döndüklerinde Osmanlı irredentizmi medeni dünyanın felaketine yol açacaktır.    

b)Kırım Tatarları (200.000’den az) 

Kazan’ın izini takip edecektir.

c)Batı Sibirya Tatarları (yaklaşık 50.000)([13]) 

Kazan’ın izini takip edecektir.

d)Kafkas Tatarları (2.000.000’un üstünde) 

Bunlar da Kazan etkisinde ve bir yüzyıldan az bir süredir Rus yönetimi altındadırlar. Osmanlı sınırlarına yakın bölgelerde yaşarlar ve yazı dilinde Osmanlı Türkçesini benimsemiş olup (örnek gazeteler) Anadolu Türkleri ile ortak ve güçlü bir Ermeni nefretine-korkusuna sahiptirler. 1905 yılında Kafkaslarda Tatarlar ile Ermeniler arasında bir ırk çatışması gerçekleşmiş ve Ermenilerin alt edilmesi için ellerinden geleni yapmışlardır.

1914-15 kışında Enver’in Kafkaslara gerçekleştirdiği felaket çıkarma sırasında, İttihat ve Terakki ordunun peşinden propagandacılar da göndermiş ve Kafkasları, Türk Ermenistan’ını, özerk Tatar ve Gürcülerin içine ve Ermeni milli devletini Osmanlı hükümranlığı altına koymak suretiyle parçalara ayıracak bir şema tanzim etmişti. Osmanlı Ermenilerini bu şema içinde onlarla işbirliği yapmaya ikna edemediklerinden deneme başarısız olmuştur.

Bilindiği gibi, Osmanlı ordusu Kafkaslardaki Tatar bölgesine asla ulaşamamış ve Rusya’nın ilgi alanı içindeki Batum bölgesinde yaşayan yalnızca Laz-Gürcü kavimlerinden olan Müslüman Acarlar kendilerinin yanlarında yer almıştır.

Rusya’daki devrimden bu yana Kafkaslar için milli özerklik düşüncesi ve Osmanlı Ermenistan’ında işgal edilmiş bölgeler bu kez; Türkiye yerine, Rusya’nın federalizmi altında canlanmıştır. Daha önceleri güçlü ve ilerici Ermenilere karşı bir araya gelme eğiliminde olan Tatar, Gürcü ve Ermeniler kendi milli sınırlarının belirlenmesi konusunda dikkat çekecek şekilde çekişme halinde ve şimdilerde, Gürcülerle Tatarlar arasındaki ilişkiler oldukça gergin durumdadır. Zira her ikisi de Batum Bölgesindeki Acarlar ve Osmanlı Vilayeti Trabzon’daki Lazlar üzerinde talepleri olduğundan, bir Gürcü-Ermeni yakınlaşması bulunmaktadır. Gürcüler, Batum-Trabzon bölgesine ırk açısından yaklaşırken, Tatarlar dini öne çıkarmaktadır. Bu gelişmelerin zıddına, Kafkaslarda sınırların belirlenmesi açısından oldukça önemli olan toprak probleminin çözümlenmesi mevcut durumda sadece bir geçiş aşamasını oluşturabilir ve eski gruplaşmalardan olan Ermenilere karşı Tatar ve Gürcülerin oluşturduğu ittifak yeniden görünmeye de başlanabilir.

Kafkaslarda yaşayan Tatarlar gerici ve aralarındaki Sünni-Şia olarak bölünme dolayısıyla toplum felç olmuş durumdadır. Eğer, Rusya’da Kafkas Tatarlarına milli özerklik verecek kadar liberal ve çeşitli milli taleplerinde adalet dağıtabilecek kadar güçlü bir hükümet olsaydı, bunlar Rusya’ya sadık kalır ve bu durumda Kazan yerine Bakü’nün, Rusya’daki Türkçe konuşan topluluklar belki de sonuçta tüm dünyadaki Türkler için, siyasal bir merkez olacağı öngörülebilirdi. Kazan; mevcut durumda kendi kültürünün eski erdemine örnek teşkil etmekteyken, Bakü; sahip olduğu petrol sahaları ile daha büyük bir sınai geleceğe sahip ve Kazan Türk dünyasının çevresinde yer alırken, Bakü tam orta noktada durmaktadır.

Kazan ve Kırım, Anadolu ve Azerbaycan ve Orta Asya Bloğu, (Hazar-geçen demiryolu üzerinden)  Bakü etrafında çember çizen bir güzergâhta sıralanmakta ve aralarındaki iletişim böylelikle kolaylaşmaktadır. Şimdilerde Bakü Tatarlarının, Kazan Tatarlarının Liderlerinden daha güçlü bir kişilik oluşturmaya çalıştıkları da görülmekle birlikte Bakü’nün geleceği, Rusya Federalizminin başarılı olmasına bağlıdır. Eğer bir karmaşa veya Rusya’dan yönelecek bir baskı olursa, Kafkas Tatarları kesin olarak Osmanlı İmparatorluğuna dönecek ve coğrafi bütünlükleri ve yazı dillerini kabul edebilecek olmaları ve kültürlerinin birbirinden uzak olmaması nedeniyle kolaylıkla birleşebileceklerdir. Bu durumda Osmanlı İmparatorluğunun ücra köşesinde bir kasaba olarak özerklik oluşturabilecekler ve böylelikle Bakü’nün ekonomik ve kültürel kalkınması kısa sürede gerçekleştirilebilecektir.

e) İran’da Türkçe-Konuşan Topluluklar

11.yüzyıl ile 13.yüzyıl arasında Orta Asya’dan gerçekleşen göçler, Türkçe-konuşan kabileleri Kazan’a, Kafkaslara ve Anadolu’ya taşıdı, ayrıca İran toprakları üzerinde Merkezi Çölün kuzeyindeki köylere yerleştiler, çoğunlukla da Kuzeybatıdaki yerler olan Azerbaycan’a.

İran’daki Türkçe konuşan topluluklar; günümüzde bir Türk milliyeti bilincine sahip değiller ve Farslar gibi Şia inancına sahip olup, Anadolu Türkleri gibi Sünni değildirler. Tekin Alp de, bunların halen Fars alfabesini kullandıklarını, Fars gazetelerini okuduklarını ve en nihayetinde Tebriz’in Azerbaycan’ın başkenti ve İran’daki milliyetçi hareketlerin merkezi olduğunu kabul eder. Tekin Alp; Azerbaycanlılara bir “Türk Ruhu” vermeyi dilemekte ve bu ruhun İran’ı içeride güçlendireceğini ispata çalışmaktadır. Bu fikir gerçekten İran’da yaşayan milletleri bölüp Farsları Osmanlı İmparatorluğuna düşmanlık beslemeye yöneltme potansiyeline de sahip iken, İttihat ve Terakki’nin böylesi bir çam devirmeye karşı alınacak tedbirlerin neler olabileceğine yönelik bir çalışması olduğuna dair bir işaret dahi bulunmamaktadır. Savaş süresince İttihat ve Terakki’nin politikası, Fars milliyetçiliğini destekleyerek insanları Rus-İngiliz rejimine karşı ateşlemek olmuştu. Rus-İngiliz kontrolünden çıkarılmış, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu ile ittifak yapabilecek ve Osmanlı hegemonyasına girecek birleşik ve güçlü bir İran’a oynuyorlar.

İngiliz-Rus rejiminin yıkılmayacağı belli olursa, o zaman İttihat ve Terakki daha küçük ödüllere oyun kuracak ve bu kez de Türkçe-konuşan toplumu İran’dan koparmaya çalışacaktır. Osmanlıların Azerbaycan’da daima gözü olmuş; 16 ve 17.yüzyıl boyunca birden fazla kez olmak üzere Azerbaycan topraklarını işgal etmişler ve 1914-15 yıllarının kış aylarındaki Kafkas Seferleri sırasında birkaç haftalığına kazaen bu toprakları bir kez daha istila etmişlerdir. Ayrıca şu da mümkündür ki; Fars Milliyetçiliği iktidara gelirse, içeride ırkçı bir politika benimseyerek, Türkçe konuşan azınlıktaki topluluğu Farslaştırmaya yönelebilir.  Böylesi bir durum da Azerilerin Türklük bilincini tahrik edebilir ve kendilerini siyaseten İran’dan ayıracak arzuya kapılabilirler. Rusya’ya eklenmeden önce İran’a dâhil olan ve Azerilerle aralarında sadece suni bir sınır olan Kafkas Tatarlarına, öncelikle, yönelebilirler. Azeriler ve Kafkas Tatarları sonuçta Osmanlı İmparatorluğuna doğru da olsa, Rusya’ya doğru da olsa aynı doğrultunun cazibesine kapılmış bir şekilde bir birbirlerine bağlıdırlar.

f) Afganistan’da Türkçe Konuşan Topluluklar

 Hindukuş Dağları ile Ceyhun nehri arasında kalan Afgan kasabalarında ağırlıkla Türk topluluk meskûn durumdadır.  Bu topluluklar eski dönemde bağımsız Türk (Özbek) Buhara ve Hive Hanlıklarının nüfusunu oluşturuyorlardı. Bu kasabalar 1850-1859 arasında Afganistan tarafından ele geçirilmiştir. Durum İran’da olduğu gibidir. Turancılık doktrini Özbeklerin Türk milletine dâhil olduklarına dair hissi tahrik edebilir; İttihat ve Terakki Afganistan devletini Osmanlı Politik yörüngesinin içine çekmeye çalışmaktadır.

  

g) Orta Asya Türkleri (12 milyonu Rusya altında, yaklaşık 13 Milyon Kişi)

Orta Asya’da Türkçe dünyadaki en geniş devamlı dil bölgesi olarak Büyük Rusça bölgesinden daha geniş ve hemen İngilizce veya Amerika’daki İspanyolca kadar geniş bir alanda konuşulmaktadır. Bu dilin konuşulduğu alan aşağı yukarı Batıda Volga ve Hazar Denizi, kuzeyde hazar-geçen demiryolu, doğuda Altay Dağları, güneyde Pamir ve Kwen-Lun platoları ile sınırlanmaktadır. Bütününün, Tarım havzası dışında (Çin veya Doğu Türkistan ) kalan kısmı Rusya’nın kontrolü altındadır ([14]). Türkçe konuşan topluluklarının devamlılığını, kuzeydeki birkaç Kazak yerleşimi ile Seyhun nehrinin üst kısımlarında yer alan köyler boyunca yerleşmiş olan Tacik köylüleri bozarlar.

Bu geniş alan içinde ekonomik ve kültürel büyük zıtlıklar bulunmaktadır. Ural Bölgesindeki Başkurtlar göçebe topluluktan tarım toplumuna geçme aşamasında, onların güneyinde yer alan Kırgızlar halen göçebe ve geniş steplere serpiştirilmiş durumdadırlar. Hazar ötesi yerleşimlerde yaşayan Türkmenler ( Rus fethinden sağ kalanlar örneğin) yalnızca göçebe değil aynı zamanda sıkıştırıldıklarında saldırgandırlar da([15]). Diğer taraftan, güney doğuya doğru, nehir boyunca uzanan bölgede oldukça yoğun şekilde tarım yapan insanlar yer almaktadır. Fergana, Semerkant ve Taşkent’te son 50 yıl içinde Ruslar tarafından akıllıca oluşturulmuş sulama kanalları bulunmakta ve başarılı bir şekilde pamuk yetiştirilmektedir. Çin Türkistan’ında, bunun zıddına olarak, rüzgâr ve kuma karşı verilen kaybedilmiş mücadeleyi ele alarak tarım alanlarını kurtaracak bir Avrupa organizasyonu oralara halen gelmiş değildir.

Bu farklılıkları ortadan kaldırarak birlik oluşturmak için güçlü bir faktör olan ortak dil, ortak din( burada yaşayan tüm Müslümanlar Sünni İslâm’a iman ederler), ortak hükümet ve Rusya’nın fethi ile getirilmiş olan daha iyi iletişim imkanları vardır. Seyhun ve Ceyhun boyunca uzanan kasabalar ki; buralar Türkistan’ın kalbini oluşturur, Orenburg’tan Kırgız steplerini geçerek Taşkent’e uzanan demiryolu ile Kazan’a ve Hazar-aşan demiryolu ve Hazar Denizini aşan buharlı gemilerle Bakü’ye bağlanmıştır.

Türk Milliyetçiliğinin Orta Asya’daki problemi Rusya devriminden önce ulaşılamaz bir şekilde uzakta kalmasıdır; Rus devrimi bu uzakları yakın etmiştir.

Devrimin oralarda yapabildikleri hakkında çok az doğrudan bilgimiz var. Hive ve Buhara Hanlıklarında bir anayasayla Hanlardan zorla alınan yetkiler nedeniyle milli özerkliklerin yükselmekte olduğu söyleniyor. Dini isyanlar çok ciddi ihtimal.  Orta Asya Ruslar tarafından fethedilmesinden önce Sünni fanatizminin sıcak yuvası ve Hive ve Buhara, bu zamana kadar asla doğrudan Rus idaresi altına girmemişti, muhtemelen halen fanatik durumda ve tüm bölgeyi alev alev yakacak kıvılcım burada çakabilir. Eğer Rusya, parçalara ayrılırsa, birlikten ilk uzaklaşacak topluluklar Orta Asya toplulukları olacaktır. Step ve çöllerin zor kuşakları ile Rusya’dan izole hale gelmesi ve Hazar-geçen demiryolun Taşkent’te kesilmesi ile bu kopma sağlanmış olur. 19. Yüzyılda bu kuşağın aşılması ve ötesindeki yerleşimlerin fethedilmesi Çarlığın 20 yılını almıştı.

 Avrupa Savaşı ile yorulmuş bir Rusya ve Devrim; buraların sonsuza kadar yeniden fethedilmesini, eğer temelli değilse bile, erteleyebilir. Rusya’nın “dağılması” ile Osmanlı İrredentizmine Orta Asya’da diğer Türkçe konuşulan yerlerden daha büyük fırsatlar açar. Orta Asya’da Turancılık ve İslamcılık birbiri ile de çatışma halinde değildir.

Tüm yaşayanlar, Türkler ve toplumun geri kalanı, tüm toplum Sünni’dir ve şimdiki sahipleri de eski İslam devletlerinden biri değil, son zamanlarda yükselen bir Hıristiyan fatihtir. Rusya’nın; Orta Asya ve İran’da kontrolü ele almış bir güç olarak varlığı ortadan kalkarsa, Alman-Osmanlı diplomasisi Orta Asya’da bir Türk-İslam Devleti oluşturulması için kesinlikle ciddi bir çaba gösterecek ve sonra da gelecekte Türkiye’nin oluşturduğu İslâm ittifakına 4. üye olarak İran ve Afganistan dâhil edilecektir. Böylesi bir ittifak durumunda Hindistan en ağır ve ciddi şekilde tehlike altına girecektir. Bu durum, Kuzey-Batı sınırlarındaki İngiliz karşıtı kabilelerin arkasında geniş bir İngiliz karşıtı hinterlant yaratabilecek, eğer Rusya dağılırsa, İngiliz İmparatorluğu bu tehlikeyi tek başına önlemek zorunda kalacaktır.

Orta Asya’daki Turancılık problemi; bu şekli ile Rusya’nın içerideki evrimine Savaştaki durumu ile birlikte ve savaştan ayrı olarak İngiliz İmparatorluğunun sürekli olarak ilgi göstermesini hayati hale getirmektedir.

Orta Asya’daki Türkçe konuşanlar Rusya’nın bir parçası olarak kalabilir ve Bakü ve Kazan’a doğru yönelebilirler veya Rusya’dan koparak İstanbul’a doğru yönelerek, güvenliğimize doğrudan tehlike oluşturacak sonraki alternatif olabilirler.

h) Yakutlar (Yaklaşık 250.000)

Yakutlar, Lena nehri havzası boyunca kuzey buz denizine kadar uzanmış ince bir şeritte serpilmiş Türkçe konuşan bir kavimdir. Turancılık hareketinden etkilenmeyecek derecede uzak bir yerde ve evvel emirde pagan veya görünüşte Hıristiyan’dırlar, Müslüman değil. İkincisi, diğer Türk boyları ile aralarında Türk Irkına dâhil olmayan, pagan Tunguzlar ve Budist Moğollar bir kuşak olarak girmektedir.

10. Osmanlı İmparatorluğunda Türkleştirmenin Başarı Şansı

Türkiye dışından Türkçe konuşan dünya hakkında bir çalışma yapıldığında, Rusya’nın “dağılması” durumunda Türk İrredentizmi’nin ciddi ihtimal olabileceği görünüyor ve raporlarda bu belirtiliyor. Turancılığın diğer amacı olan Osmanlı sınırları içinde yaşayan ve Türk olmayan milletlerin Türkleştirilmesi ise; deneme olarak kalmaya devam ediyor. Türkleştirme çabaları öncelikle Avrupa Savaşında bölgesel yükselişlerine bağlıdır.

a)Türkleştirme ve Araplar

İttihat ve Terakki’nin Arap Politikası, Savaşta kendilerinin en büyük mağlubiyetini oluşturmuştur. Bu kaybın büyüklüğü Büyük Britanya tarafından tasarlanan Arap Hareketinin başarısı ile ölçülebilir. Fakat İttihat ve Terakkinin böylesine iyi bir kartı koz olarak denemeden başıboş bırakacağını varsaymak da güvenli değildir. Günün sonunda, Arapların bu kadar desteklenmelerine ve ittihat ve Terakki’nin Turancılık politikasına rağmen onların Araplara bize karşı emirler vermelerine bir engel teşkil edeceğine de güvenemeyiz.  İttihat ve Terakki’nin Arap milletine karşı yeniden şekillenmesi gerektiği hususunda yaptığımız propagandaya Şerif de, biz de büyük güven duyuyoruz. Fakat İttihat ve Terakki kendi sınırları içindeki Arap kasabalarını Türkleştirmeye gerçekte kendisini ne kadar adanmıştır? Şurası bir hakikattir ki; Turancı feminist Halide Edip Hanımı Beyrut’ta kızlar için açtıkları yeni Hükümet Kolejine müdür olarak tayin etmişlerdir. Fakat buradaki amaçları Amerikan ve Fransız kurumlarının yerine Osmanlı Hükümetinin kontrolündeki bir kurumu yerleştirmektir. Öncelik, milliyetçi ideolojide değil, siyasal –daha ziyade imparatorluk sınırları içindeki dış etkilerin ortadan kaldırılması- ve ondan sonra da Arapların bedelini ödeyeceği bir Türk etkisinin yaygınlaştırılmasıdır.

Şu da bir gerçektir ki; Cemal Suriye’deki eşraftan ciddi sayıdaki kısmını ya idam etmiş veya hapse atmıştır. Bu idam ve hapse atmalar, Osmanlı Devletine karşı vatan hainliği (mevcut veya gelecekte) iddiası ile gerçekleştirilmektedir.

Türk Muhalefetine üye olanlar da aynı suçlamalarla ya idam edilmiş veya sürgün edilmiştir ki; İttihat ve Terakki Suriye’de vermiş olduğu cezaların şiddetinden ırk ayrımı nedeniyle zulüm yapılması olarak yorumlanabileceğini e açık bir şekilde umursamazlar ve Ermeni mezalimi için yaptıkları savunmada olduğu gibi, yabancı bir ırkı yok ettiklerinin gözler önüne serilmesini önlemeye çalışırlar, siyasal hainleri cezalandırırlar ve bunun ihanet nedeni ile yapıldığını ispatlamak için  Suriye’de eşrafa yaptıklarına atıf yaparlar. Teorik olarak Suriye’de olanlara kimse ırki nedenlerle yapılmıştır da diyemez.

Tekrarlamak gerekirse, Türklerin, Suriye’de yaşayan insanların açlıktan ölmesi için kasıtlı davrandığı söylenebilirse de bu yalnızca Lübnan Vilayeti için geçerlidir. Türkler, Lübnan’a gelen ikmal yollarını kesip, giren erzakı azaltarak, burasını açlığa terk etmiştir. Bu yapılanlar, Lübnan’ın Arap olmasından dolayı değil, özerk olmasından dolayıdır. İttihat ve Terakkinin temel amaçlarından biri, İdari Merkezileşme olduğundan, Lübnan’daki faaliyetlerinde milliyetçi bir saik olmasa da, yaptıklarını açıklamaya yeterlidir. Suriye’nin geri kalanı da büyük acılar içinde kıvranmakta, fakat bu daha çok savaşın tabi olarak neden olduğu organizasyonsuzluk ve muhasara edilmiş olmaktan kaynaklanmaktadır. İttihat ve Terakkinin Arap karşıtı bir hareket olarak bu acıları kasıtlı olarak ürettiği söylenemez ve Suriye Arapları için Ermeni katliamı veya Yafa’daki Yahudilerin sürülmesi gibi genel akımdan etkilendikleri ispatlanamaz.

Diğer taraftan, gerekmesi durumunda, Araplara tavizler verilmesi için İttihat ve Terakki’nin hazırlıklar yaptığına dair kesin deliller bulunmaktadır. Onların Savaşta bölgeye nerede ise ilk müdahalesi İmam Yahya’ya Yemen’de verilen imtiyazdır.  Şartlar, Yahya’ya yıllardır uğrunda savaştığı bağımsızlığı pratikte getirmiş, güçle yola getirileceğine dair umutlar sona erince, benzer şartlar Şerif’e de teklif edilmiştir ([16]). Son zamanlarda, bir şayia yayıldı. Bu şayianın yayılması, barış müzakerelerine başlamadan önce, Mezopotamya, Ermenistan ve Suriye’ye cömert bir şekilde büyük ölçüde özerklik verildiğinin resmi olarak kabul edilmesi anlamına geliyordu.

Şayia muhtemelen doğrudur.  Türk askerî kontrolünü ortadan kaldıran ve daha önce Avrupa’da kabul edilen yerlerde bağımsızlığa giden yolu tahkim eden bir aşama olduğu görülmesine rağmen, “Özerklik” Türkiye’nin elinde olan ve ülke bütünlüğü tehlikeye düştüğünde müracaat ettiği bir karttır([17]).  Bu politika Asya’da bu zamana kadar Türk hükümranlığının sürdürülmesini sağlamıştır. Mesela; Rus işgali altında olduğu zaman, Osmanlılar tarafından 6 Ermeni vilayetine 1878’de özerklik verileceği taahhüt edilmiş ve bu taahhüt Büyük Güçler tarafından onaylanmış olmasına rağmen, o günden sonra Ermenistan baskı ve katliamdan başka hiçbir şey elde edememiştir. Zeytin (Silisya tepeliklerindedir) ve Lübnan (Suriye’dedir) Vilayetleri Türkiye savaşa girdiğinde gerçekte özerklilerine sahiplerdi, fakat İttihat ve Terakki bunların imtiyazlarını alma gücüne sahip olarak, imtiyazlarını ellerinden alıp bu topraklara Türk birliklerini yerleştirmiştir.

Bu örnekler İttihat ve Terakkiyi cesaretlendirerek Asya’da kendi unsuru olan milletlere pervasızca özerklik teklif etmesine neden olabilir, hatta müttefiklerin “aimexationist”  niyetlerini önlemek üzere bu tür teklifleri iyi niyet göstergesi olarak bile teklif etmiş olabilirler.  Onların samimi olduklarına güvenilebilir mi? İttihat ve Terakki’nin en büyük ve başta gelen amacı İmparatorluğu İslam Dünyasını siyaseten bir noktada toplayacak kadar güçlü, bağımsız bir askeri güç haline getirmek ve bu konumu devam ettirmek olduğundan Türk Milliyetçiliği teorisyenlerinin önlerini kesmesine izin vermezler. Türkleştirme, temel kabulde sadece bu amaca hizmet manasında olduğundan, zıt bir etki doğuracak şekle dönüştüğünde bu hususta ısrarcı olmayacaklardır. Bu durumda, Araplar üzerinde kendi nihai amaçlarına hizmet eden ve Türkleştirme politikasının tam zıddına bir politikanın benimsenerek uygulanmaya başlandığı şartlar dahi tahayyül edilebilir.

Varsayalım ki; mesela, Mezopotamya ve Ermenistan’ı geri almaları mümkün olmayacak, fakat hali hazırdaki savaş haritası üzerinde bir barış anlaşması imzalayabilecekler. Bu durumda bile ellerinde kalan Suriye ve Kuzey Mezopotamya’da 5 milyondan fazla Arap ve ilaveten Anadolu’daki 8 milyondan biraz az Türk nüfus ile bu sınırlar içindeki var olan askeri, siyasi ve iktisadi potansiyel kaynakları geliştirebilir ve tüm bunlar Arapların yaşadığı bölgelerde gerçekleştirilirse, “büyük güç” rolü oynamayı sürdürürler. Suriye ve Kuzey Mezopotamya, Anadolu değil, nüfus artış ihtimalini ve “büyük güç” politikasının gerektirdiği talebi karşılayacak ekonomik üretim artışını sağlayabilir ve askeri bakımdan yoğunluk bu bölgeye kayabilir.

Mevcut savaşa kadar Osmanlı İmparatorluğu yüzünü, askeri manada, daima Avrupa’ya doğru çevirmiş ve Anadolu’da Türkçe konuşan bölgeler bu yönelişin tabi temeli gereğince Avrupa’nın ön cephesi olarak şekillendirilmiştir.  Fakat şimdi, İttihat ve Terakki 1866 yılında Prusya Savaşında Avusturya’da yaşandığı gibi, 1913’teki Balkan Savaşında moral olarak yerle bir olmuş, bu tarihten sonra, batı sınırlarında nihai dengenin oluştuğunu kabul ederek, bu tarafta daha fazla umut veya daha fazla korku duyulmasını gerektirecek bir şey olmadığına kanaat getirmiştir. Eski rakipleri ile buralarda dostluk oluşturmaları ve yüzlerini kararlı bir şekilde Güneydoğuya dönmeleri kendileri için daha iyi olacaktır. 1915’deki Trakya sınırlarının Bulgaristan lehine düzenlenmesi, ahlaken, 1878’de Avusturya’nın Almanya ile yapmış olduğu ittifaka denk gelir. O zaman, Avusturya Balkanlar üzerindeki kendi hâkimiyetinin tazminatını alabilmeyi umut etmişti; Türkiye ise, İslam dünyasında kendi liderliğini yeniden bulmayı umut ediyor. Avusturya dış politikasını içerideki temeline dayandırmak suretiyle yeni duruma uyumlu hale getirmek için kendini hazırlamıştı, Türkiye’de aynı manada kendini yeni duruma uyumlu hale getirebilmek için benzer yeniden yapılanma süreçlerini takip edebilir.  Avusturya-Macaristan Drangnach Osten’i (Doğu İçgüdüsü), yerini Macar-Alman düalizmine bırakır: Osmanlı Drangnach Osten’i, yakın gelecekte, İttihat ve Terakki tarafından belki de Araplarla Türkler arasında bir Ausgleich’e (beraberlik)dönüştürülecektir. Bu tür bir politika, yalnızca şartların zorladığı değil, İttihat ve Terakki liderlerinin özellikle fırsatçı mizaçlarının emrettiği bir durum olarak da ortaya çıkabilir.  Çünkü bu durumda, Turancılık ile İslamcılık arasındaki çatışma temizlenmekte ve her iki amacı birden açık bir şekilde takip etmek mümkün hale gelmektedir.  Osmanlı İmparatorluğu’nun Anadolu kasabaları Türk Milliyetçiliği için tahsis edilirken, tüm Türklerin potansiyel dikkat merkezi haline gelmiş olacak, Arap kasabaları da diğer Arap halklarının dikkat kesildiği yerler olarak İmparatorluğun iki yarısı stratejik ve ekonomik olarak Toros ve Amanos demiryolu tünelleriyle birbirlerine bağlanmış ve içeride Anayasa’ya başvurulan ve diğer İslam dünyasında sempati kazanan Müslüman bir “büyük güç” şekillenebilecektir. 

Böylesine yeniden organize olmuş bir Osmanlı İmparatorluğu’nun Rusya, Fransa ve Büyük Britanya için ne kadar tehlike olacağını işaret etmeye gerek yok. Osmanlı’nın en büyük endişesi görünüşte, geriye kalan Arap topraklarının Avrupalı Güçler tarafından kendisinden alınması ve en büyük hırsı da Avrupa hükümetlerinin kontrolü altındaki Arap kasabalarını yeniden birleştirilmesidir. Bu Kasabalar muhtemelen yarı özerk yeni Osmanlı Eyaletleri ile doğrudan bölgesel ilişki içinde olacaklar, bunların çoğu son zamanlarda ve Avrupa Savaşında olduğu gibi Mezopotamya ve yakın doğudan Hicaz’a aşağıya doğru uzanan yerler Osmanlı İmparatorluğu’nun tabii haklarının olduğu eski toprakları olacaktır. Bu şartlar altında Osmanlı İmparatorluğu kaçınılmaz bir şekilde İngiliz İmparatorluğuna içten içe düşmanlık besleyecek ve muhtemelen İngiliz kontrolündeki sadık Arap topluluklarını kendine doğru çekmek isteyecektir.

İngiliz menfaatleri noktasından bakıldığında, Arap Hareketi iki kenarı keskin bıçak gibi görünmektedir. Biz bu hareketi evinde bastırmaya muktedir isek, bu durum bize olağanüstü avantajlar getirecek, fakat eğer Türkiye dikkate değer ve yeterli bir Arap toprağını elinde tutmayı başarabilirse, bu durum; onu, hali hazırdaki Büyük İslami Güç olarak önemli rolleri oynayacak konumda bırakır ve bu da, İttihat ve Terakkinin Arap silahını elimizden söküp almak için elinden gelen her şeyi yapacağı anlamına gelir. İslamcılık siyaseti ve bizim Turancılık düşüncesi ile birlikte bunu önleyeceğine güvenirsek, kendi propagandamızın tuzağına düşmüş ve tehlikedeyiz demektedir.

b)Anadolu’da Türkleştirme

Türk dili büyük bir canlılığa sahiptir. Türkçe konuşan topluluklar her nereye giderse, tabiat üzerinde kendi izlerini bırakırlar; Türkçe dağ isimleri, nehirler ve kasabalar (her ne kadar tekdüze ve yaratıcılıktan uzak olsa da) eski isimlendirme terk edilme ve fethedilmiş yerlerdeki halk Türklerle evlenmemelerine ve kendi kültür ve dinlerine sımsıkı sarılmalarına rağmen ana dillerinden sonra Türkçe kullanmaya başlama eğilimindedirler. Bu süreç, savaştan önce barış içinde işlemeye devam etmiştir. Kilikya Tepelerinde yaşayan Ermeniler arasında bu süreç tamamlanmış, (Ermenice yerine kendi konuşma dilleri Türkçe olmuştu) ve Rumların etrafını çevrelemiş olduğu Kayseri Bölgesinde Rumcadan Türkçeye geçiş inanılmaz boyuta ulaşmıştı.  Amerikan misyonerlerinin tavsiye edilebilir nitelikte bulduğu ilk İncil tercümesi Ermeni ve Yunan alfabeleri ile Türk dilinde yazılmış tercümeler idi. Hatta İttihat ve Terakkinin Anadolu ve Ermenistan’da 1915 baharında başlatmış olduğu bir ırkı yok etme savaşından beri -şimdi Rumlara karşı sürdürülüyor- Türk dili Ege kıyılarından Fırat kıyılarına kadar uzanan Anadolu yarımadasında evrensel bir konuşma dili haline gelmişti.

Fakat son zamanlardaki katliam ve sürgünlerle yalnızca Türkçe konuşmayanlar değil, Türk kültürüne ait olmayanlar da dışarı süpürülmüştür. Türkçe konuşan veya Anadolu’nun yarı Türkçe konuşan Rum ve Ermenileri, din, dil, eğitim, sınai ve iktisadi etkileriyle birlikte yerlerinden edilmiş ve boşalan yerlere Avrupa’da kaybedilen Osmanlı kasabalarından muhacir olarak gelenler yerleştirilmiştir. Bunlar, muhtemelen Anadolu’da yaşayan yerli Türklerden daha yüksek seviyede, fakat, ayrıca gönüllü olarak gerçekleştirdikleri sürgünde karşılaştıkları güçlük ve fanatiklikleri nedeniyle vahşileşmiş durumdaydılar da. Bu gelen göçmenler, medeniyet yaratıcılar olan Rum ve Ermenilerin ayrılmasından doğan boşluğu doldurmak konusunda oldukça yetersiz durumda ve ( Anadolu’da herhangi bir oranda, Fırat’ın Doğusunda Ermenistan’da her ne olmuşsa) Mezopotamya’da sürgün kamplarında halen yaşayan Ermeniler için yeniden vatanlı hale getirilebilmeleri için küçük bir gelecek görünürken, ülke, büyük ihtimalle savaştan sonra Türk Barbarlığının seviyesine bir işaret koymak zorunda kalacaktır.

Türk Milli hareketi Rumeli Muhacirleri ile sulandırılmış Anadolu yerli Türkü’nün üzerinde çalışmak zorunda kalacak. Gelecekte neler olabilir?

Eğer Osmanlı Hükümeti; üzerinde Türklerin yaşamadığı ve yeterli büyüklükte bir toprağı elinde tutarsa, bu durum onun “Büyük Güç” statüsünü korumasını temin edeceği için gelecek günler güzel görünmüyor. Böylesi bir durumda İttihat ve Terakki askeri emperyalizmin taleplerini yerine getirmek üzere, her zaman kurban edildiklerinde olduğu gibi, Anadolu’daki Türk milletini kesin olarak feda edecektir. Fakat Osmanlı Devleti Anadolu’ya hapsedilirse, hırsların kırılması mümkün olabilecek ve Turancılık hareketi içinde Halide Edip Hanım gibilerin temsil ettiği milliyetçiliğin yapıcı tarafı öne çıkabilecektir.

Bu durumda, birleri Osmanlı İmparatorluğundan bağımsızlığını kazanan Balkan Milletlerinin geçirmiş oldukları süreçlerden geçerek Türklerin Anadolu’da Milli Devlet oluşturulacağını önceden söyleyebilir. Son kertede,  Anadolu’daki Türklerin Balkan topluluklarından uygarlık adına daha az yetenekli olduğunu varsaymak için bir nedenimiz yok. Hali hazırda onlarda Orta Asya’dan getirdikleri çok az miktarda gerçek Türk kanı var; Irklarındaki en güçlü kök Anadolu’daki yerli köylülerden gelmektedir ki, bunlar M.S. 11.yüzyılda Selçukluların Anadolu’yu istila etmesinden sonra kitle halinde Türk olmuş topluluklardır. Eski Anadolu toplumları, Yunan ve Roma uygarlıkları içinde asimile olabilmişlerdi, onların soylarından gelen insanlar neden Modern Avrupa içinde asimile olmasınlar. Süreç yalnızca biraz daha yavaş olacak. Türkler şimdi Sırp ve Yunanlardan bir yüzyıl daha geride ve bir milletin gelişmesi üzerinde, İslam, Ortodoks Kilisesinden çok daha ciddi bir engel oluşturmaktadır. Türk yenilenmesinin ilk aşaması “Tekin Alp”’in içinde bulunduğu gibi tepkisel İslami geleneğe karşı bir mücadele, Avrupa’nın kilise karşıtlığının maymun gibi taklit edildiği türden değil gerçek bir mücadele içinde olacaktır. Eğer Yapıcı bir hareketin oluşması sağlanırsa, Kazan ve Bakü Tatarları ve Rusya’daki diğer Türkçe konuşan topluluklar tarafından kesin olarak sıcak bir şekilde desteklenecek ve Rus İmparatorluğu gerçek federal bir devlet haline gelir ve Osmanlı İmparatorluğu savaşın bir sonucu olarak dağılırsa, Rusya Tatarları Anadolu Türklerinin “Birliği” hususunda Rusların Balkan Slavları için oynadığı rolde olduğu gibi, onlarla beraber taraf rolü oynayacaktır. Yalnızca bu şekilde, Turan Birliği idealinin gerçekleştirilmesi muhtemel veya arzu edilebilir olur.

11.Sonuçlar

a) Osmanlı Türkleri Avrupa’da yaşayan herhangi bir millet ile Turan Birliği anlamında bir akrabalık hissine sahip değildir. İttihat ve Terakkinin Avrupa politikası oldukça gerçekçidir. Amaçları, Avrupa’nın en az kontrolünde gerçekleşecek, en yüksek yardımı temin etmektir.

b) Osmanlı İmparatorluğu’nun gücü, Anadolu’da Türk topluluğunun fiilen varlığına bağlı olarak kalır ve dünyadaki tüm Türkçe konuşan topluluklar arasında açık bir akrabalık ilişkisi vardır.  Bundan dolayıdır ki; Osmanlılar arasında Türk milleti bilincinin yükselmesi tabiidir ve bu da Turan Birliği bilincinin oluşmasına eşlik etmektedir.

c) Balkan Savaşında yaşanan şoklar, Osmanlılar arasında milliyetçilik fikrinin benimsenmesine yardımcı olmuştur, fakat teorisyen milliyetçilerle İttihat ve Terakki’yi birbirinden ayırmak gerekir.  İttihat ve Terakki Türk Milletinden ziyade daima Osmanlı Devletinin şartlarını düşünmüştür.

d) Tümünün üstüne, İttihat ve Terakki sahip olduğu İslam Birliği politikasını içeride Türk Milliyetçiliği ve dışarıda da Türk Birliği politikalarına feda etmemiştir.

e) Türk Birliğinin çok yerde İslam Birliği ile çatışması İttihat ve Terakki için pratik bir siyaset oluşturmuş, fakat pek muhtemel olmayan Rusya’nın “dağılması” gibi olaylarda bu fikir yükselmiştir.

f) Rusya’nın “dağılması” Asya’da İngiliz menfaatleri için ciddi şekilde taraf olması gereken bir konu ve “dağılma” ihtimali geniş ölçüde Rusya’da Türkçe konuşan toplulukların ve onların eski merkez olarak Kazan ve daha yeni merkezleri Bakü olmak üzere iki merkezlerinin davranışlarına bağlıdır. Kazan ve Bakü Tatarlarının Rusya’nın iç gelişmeleri hakkındaki politikaları bu sebeple İngiliz menfaatlerini doğrudan etkiler.

g) Bizim Arap Politikamız için Turancılık iyi bir propaganda oluşturur, başka bir faydası olmaz. İttihat ve Terakki (C.T.J.P.) bu politikanın Osmanlı Devletini zayıflattığına hükmederse; Arapları, Türkleştirmeyi sona erdirecek, hatta muhtemelen Arap Özerkliğini bile teklif ederek becerebilirse, İslamcı ve her halükarda güçlü bir İngiliz karşıtı politika ile Arap-Türk Devleti haline getirdiği Osmanlı İmparatorluğuna dönmelerini sağlayacaktır.

h) Eğer Osmanlı İmparatorluğu bir “Büyük Güç” olarak kalırsa, Anadolu’da gerçek bir Türk canlanması olabilir. Bu kabil bir canlanma sırasında Rusya’nın Balkan Slavları için oynadığı role benzer bir rolü Rusya’daki Türkçe konuşan topluluklar için oynayacaktır.

Bu yol Turancılık idealinin gerçekleştirilmesi için mümkün olan yegâne yoldur.

A.J.T.

EK 1. Kürtler

Turancılık noktasından, Kürtler dikkat çekecek derecede önemli ve olumsuz bir faktördür. Farsçanın bir diyalektini konuşan İranlı bir halk olup anavatanları Mezopotamya ile Iranı birbirinden ayıran sıradağlardır. Güneydoğuya doğru aynı soydan gelen dağ toplulukları -Lur’lar ve Bahtiyari’ler (Zaza’lar ?)- ile karışmış ve yayılmaları temelde ters yöne veya batıya doğru olmuştur.  Batıya yayılmaları Türk göçleri ile yakından ilişkilidir. Türkler, MS 11. Yüzyılda, Orta Asya’dan Kuzey İran’a doğru göç yollarını oluşturduklarında, 3000 yıldır İran platolarının batı siperlerinde yaşamakta olan Kürtleri yerlerinden oynatmamışlar, Kürtlerin yaşamış olduğu dağlardan uzak durarak kuzeye Azerbaycan içlerine ve Aras nehrine doğru gidip, Ermenistan ve Anadolu içlerine yönelmişler ve bu güzergâhta Kürtlere dokunmamışlardır. Anadolu Türklerin esas amacı ve Ermenistan’ın yükseklerde bulunan yolları olması nedeniyle ilk göçlerini takip eden beş yüzyıl boyunca bu yolu kullanarak Anadolu’yu Türk Milletinin yeni yerleşimi yeri haline getirdiler. Ermenistan’ı da yarı izole ve nüfussuz halde bırakmaları Kürtler için bir fırsat yaratmıştır. Kürt aşiretler, Türklerin ortaya çıkarmış olduğu bu alanın içlerine doğru çekilerek, zamanla göl şehirleri Urumiye ve Van arasında kalan topraklara ve Fırat ve Dicle’nin üstlerinde yer alan vadilere doğru, hatta neredeyse Akdeniz ve Karadeniz sahillerine kadar yayılmıştır. Turan Coğrafyası noktasından bakıldığında bu yayılış ile Kürtlerin kendilerine stratejik bir konum kazandırdıkları görülecektir ki; Halep’in kuzeyindeki bir noktadan Bağdat’ın doğusundaki bir noktaya kadar ince bir şerit halinde ve nerede ise kesintisiz bir şekilde yayılmış olmalarıyla Anadolu’nun Türkçe konuşan halkı ile Kafkaslar ve Azerbaycan’da Türkçe konuşan halklar ve Anadolu ile Arap dünyası arasında bir tampon oluşturdular. Bu durumda bile halen önemli olan nedir? Ermeniler ile karışmış olmaları ve kesin olarak yerli Ermeniler olan dağlı kabilelerin Kürt([18]) olarak sınıflandırılmasıdır. Anadolu Türkleri ile daha doğuda yaşayan Türkler arasındaki bağı kesmektedirler. 1915 yılındaki Ermeni katliamı sırasında bir Türk Jandarması; bir Danimarkalı Kızılhaç hemşiresine([19]) “önce Ermenileri, sonra Rumları ve daha sonrada Kürtleri öldüreceğiz” demiş. İttihat ve Terakki’nin bu zamana kadar Ermeniler üzerinde yapmış olduğu işlemlerde Turan Birliği İdeali önemli bir neden oluşturmuştur ki jandarmanın söylediği de kendi üstlerinin ortaya koyduğu siyasetinin mantıklı bir ifadesidir.

Diğer yandan, eski rejim altında, Osmanlı İmparatorluğunun devleti hem merkezileştirmesinden ve hem de millileştirmeye başlamasından önce, Kürtler; Osmanlı Hükümetinin en sadık ve en gözde destekçileriydi ve Kürtlerin Kuzeye ve Batıya doğru yayılmaları Osmanlıların cesaretlendirmesi ile mümkün olmuştu.  Osmanlılar 16. Yüzyılın başlarında Ermenistan’ı fethettiklerinde esas itibarıyla göz önünde bulundurdukları husus İran’a karşı bir istihkâm oluşturmak olduğundan, Kürt aşiretler bu amaca yüzyıllar boyunca mükemmel bir şekilde hizmet ettiler. Farsçanın bir diyalektini kullanıyor olmalarına rağmen, Kürtler; Fars milli bilicine sahip değildirler ve daha önce de asla böyle bir bilinçleri olmamıştı. Onların sosyal bilinçleri kendi aşiretleriyle sınırlı ve aşiretin biricik siyaseti de kabileyi dış kontrolden uzak tutmaktır. 16 ve 17. yüzyıllarda kendilerine yakın ve güçlü durumdaki bir İran Devleti, İstanbul’da çok uzak bir mesafede duran devlete nispetle aşiretin bağımsızlığına yönelebilecek çok daha gerçek bir tehlike idi. Osmanlı Hükümeti Kürt aşiret liderleri üzerinde şekli bir hükümranlığa sahipti ve Kürtler; Balkanlarda Boşnak ve Arnavutların oynadığı role benzer bir şekilde İran sınırlarının korunmasını temin etmişlerdi.

Kürtlerle Osmanlı Hükümeti arasındaki ayrılıklar 19. yüzyılda Sultan Mahmut’un Ermenistan ve Kürdistan topraklarındaki yarı bağımsız Kürt aşiret beylerinin iktidarlarını azaltması ve bu bölgelerde resmi Osmanlı İdari yapılanmasının ([20]) oluşturulmaya başlanması üzerine ortaya çıkmıştır. Bu merkezileştirme politikası 1890’larda Abdülhamit tarafından tersine çevrilmiş ve bu dönüşle, çeşitli konular üzerinde sahip olunan politikaların etnik unsurların birbirlerine karşı kullanılması ve hepsinin birden zayıflatılmak amaçlarına hizmet edeceği umut edilmişti. Abdülhamit Kürtlere tüfek dağıtarak aşiret reislerine Hamidiye Jandarmalarının Kumandanları unvanını vermiş ve yok etmek üzere Ermenilerin üzerine salmıştır; Osmanlının bu politikası 1908 yılında İttihat ve Terakki tarafından yeniden değiştirilerek bu dönüşümden İçeride güçlü ve birleşik bir imparatorluğun yeniden yaratılacağı ümit edilmişti.  İttihat ve Terakki Kürtleri düzene koymayı denemiş ve pratikte bağımsız olan ve İbrahim Paşa tarafından inşa edilen Milli Konfederasyon siyasetinin takibinde dikkate değer derecede başarılı olmuştur. Fakat Hıristiyan topluluğun da silahlanmasına neden olacağı bilinmesine rağmen Abdülhamit tarafından dağıtılan silahları geri alamamışlar, Avrupa Savaşına katılmalarının hemen akabinde, Abdülhamit’in eski politikalarına geri dönerek Kürt kabilelere daha çok silah dağıtıp Azerbaycan’ın bir kısmını işgal etmeleri için Hıristiyanlara karşı onları tahrik etmişlerdi.

Nisan 1915’ten itibaren ilerleyen gün ve aylarda Ermeni kervanlarına zulmedilmesi ve yurtlarının boşaltılması, serbest bırakılan suçlular ve güçlendirilen Osmanlı “jandarması” olan Kürtler eliyle gerçekleştirilmiştir. Fakat Kürtlerin tamamı Hükümetin yanında yer almamıştır. Mesela, Kilikya’daki Kürtler([21]) Ermenilere yapılanlardan, geriye kalan Müslüman ahalinin de hissettiği gibi, üzüntü duymuşlar ve Dersim tepelerindeki Kürt veya sahte Kürt aşiretleri Harput ve diğer yerlerden gelen Ermeni sığınmacılara yardım etmişler ve koruma sağlamışlardır. Kürtlerin özerk yapısı Osmanlılar tarafından zorunlu askerlik getirilmek suretiyle zedelenmiş ve Kürtlerin asker kaçağı oranı, herkesin bildiği, ama Türklerin dile getirmediği üzere, göçe tabi tutulan Ermenilerden daha fazladır. Dersim aşiretinden pek çok kişi hep birlikte askerlik hizmeti yapmayı reddetmiş ve Osmanlı askeri yetkilileri de onlara karşı bir müeyyide uygulamakta başarılı olamamıştır. Günümüzde Dersim bölgesi Rus ve Türk cepheleri arasında bir çeşit insansız bölge halinde ve pek çok Kürt aşiret reisi Rusya’nın etkisi altına girmiş durumda. Rus etkisi, Erivan bölgesi hariç olmak üzere, pratikte Kürtlerin yaşamadığı ve doğrudan Rus egemenliği altındaki Kafkas şehirlerinin ve Azerbaycan’ın işgal edildiği zamana tarihlendirilir. Azerbaycan’ın işgal edilmesi Kürtler arasında Rusya’nın siyasi itibarını artırmıştır ki; bu olaylar aşağı yukarı Abdülhamit’in düşüşüne denk gelmekte ve Türkiye’de yeni oluşan rejim Kürtlerin imtiyazlarına itiraz etmektedir. Hariçten düzensizlik yaratan güç olarak Rus hükümetleri pek çok Kürt için düzen ve iyi hükümet adına heyecan yaratması bakımından İttihat ve Terakki’den daha cana yakın bulunmaktadır.

Savaş süresince Kürtlerin tuttuğu taraf askeri duruma göre değişmiştir. Kafkaslar ve Azerbaycan’da hücum halindeki Türklerin tarafını tutmuşlar, Osmanlı topraklarını işgal etmesinden sonra Rusların safına geçmişlerdir. Rusların askeri yetkilileri Osmanlı Kürtlerini olağanüstü himmetle ele almışlar, silahlarını toplamamışlar ve yalnızca tehcirden geri dönen Ermenilere değil, Rus öncü ve istihbarat birliklerine yaptıkları saldırılara bile göz yummuşlardır. Kürtler, Çar Hükümetine Ermenilerden daha yakın bir unsur idi, fakat Ermeniler devrim süresince bile askeri yetkililerin Kürt yanlısı politikalarından şikâyetçi olmuşlardır. Rus Ordusunda yer alan Ermeni gönüllüler intikam almak için yakaladıkları fırsatları kullanmışlar ve son zamanlarda Ermeni gönüllüler tarafından, Van Gölünün Kuzey Doğusunda yer alan yerlere cezalandırıcı saldırılar düzenlemişlerdir. Bu saldırılarda kadın ve çocukların katledildiği rapor edilmiştir ki; bu olayların Bakü’de yayınlanan Tatar gazetelerinde yer alması önemlidir. Tatar ve Kürtlere yönelik bir saldırı olması durumunda bunlar birbirleri için çok az şey yaparlar, fakat Osmanlı Ermenileri Federal bir Rus Cumhuriyeti olarak Kafkaslarda yer alan Rus kasabaları ile işbirliği yaparsa, Kürtlerle Tatarların İslami Siyasal Blok olarak birlikte hareket etmeleri mümkün olur.

Kürtlerin geleceği, ekonomik gelişme açısından bakıldığında, Ermenistan’a (Ermenistan’a hangi rejim gelirse gelsin) Kuzey Mezopotamya’dan daha az uzanıyor. Bu zamana kadar takip edildiği üzere, ağırlıkla Araplardan oluşmasına rağmen Kürtler kış aylarında koyun sürülerini Halep ve Musul arasındaki steplere götürmüşler ve son büyük Kürt aşiret reisi İbrahim Paşa, kendi yönetim merkezi olarak bu düzlüklerin kenarında bulunan Viranşehir’i seçmiştir([22]). Şimdi, tarım Bağdat demiryolunu takip ederek Halep’ten doğuya, Kürtlerle Bedevilerin toprakları ellerinde tuttukları yerlere doğru ilerliyor ki; Kürtler şu ana kadar kendilerini daha iyi insanlar olarak gösterme çabası içinde olmuşlardı. Eğer bundan dolayı ülkedeki tarım aşamalı olarak gelişir ve yerel halk dışarıdan gelecek insan gücünü batağa saplamazsa, Kuzey Mezopotamya’nın Kürtlerin toprağı haline gelmesi kaçınılmaz görünüyor. Burada göçebe alışkanlıkları ve aşiret geleneklerinden kurtulabilirlerse, Kürtler medeniyetin etkilerine çok daha açık hale geleceklerdir.

Kuzey Mezopotamya’da Kürtlerin gelişmesi durumunda Osmanlı Hükümetinin siyaseti ne olacak, barış zamanında da burayı elde tutacakları öngörülebilir mi?

Danimarkalı Hemşire’ye refakat eden Jandarmanın söylemiş olduklarını devam ettirmeleri mümkün, fakat Kürtlerle, kabile bağımsızlığından milli özerkliği öne alan bir anlayış arayacakları daha büyük ihtimal. Türk-Kürt antantı varılacak birinci alternatif, Osmanlı Devlet adamlığı geleneğini sürdürmek de diğeri. Fakat Osmanlı Hükümetinin Kürtlere yönelik gelecekteki politikası, daha çok, uyguladığı Arap politikasının sonuçlarına bağlı. Eğer Arap vilayetlerine özerklik teklif ederlerse, büyümekte olan Kürt tarım nüfusu bunun faydalarından istifade eder, eğer baskı yapmaya ve Türkleştirmeye karar verirlerse, Araplar ve Kürtler benzer şekilde zarar görürler.

  

EK 2. Turancılık Hareketi İçinde İslam Karşıtı Eğilimler

Turancılık hareketinde çeşitli derecelerde İslâm’a muhalefet bulunmaktadır.

(a)İslam ile ilk çatışma haline gelen Ziya Bey grubunun dil sorunu üzerindeki yaklaşımlarıdır. Onlar, muhtemelen Kuran ve benzer dini eserlerin Türkçeye tercüme edilmesini düşünmüşlerdi, çünkü İncil ve diğer dini edebiyatın Protestan Reformu ile İngilizce ve Almancaya çevrilmiş olmasının günümüzdeki modern Alman ve İngiliz milli edebiyatının temelini oluşturduğunu biliyorlardı. Tercüme fikri, Muhammedi dinin tabiatına aykırı değildi, fazladan, Protestanlık hareketinde Luther’in eylemi ve Kabul Edilen İncil Nüshaları Hıristiyanlık karşıtıydı; fakat bu durumda Hıristiyanlıktan farklı olarak yapılacak tercüme İslami dogmaların kabul edebileceği türden olmaması nedeniyle İttihat ve Terakki tarafından kabul edilmemiştir.

(b) İslami-dini çevrenin Kuran’ın Türkçeye tercümesine karşı çıkmaları Türk Milliyetçilerinin İslami-dini kurumlara saldırılarına yol açmıştır. Bu laik hareket “Tekin Alp”’in kullandığı “usûlî bir iş” kelimesinde gösterdiği gibi kısmen Avrupa’daki benzer hareketlerin taklidi, aynı zamanda da Eğitimde ve Hukuk sisteminde laikleştirme ve bu yönde gerekli aşamaların yerine getirilmesi için Cemiyet’in vermiş olduğu kararın somutlaştırılmasıdır da. Bu başlıkta, teorisyenler ile İttihat ve Terakki arasındaki temel fark; onların sonraki borazanları “anti clericalism” çalarken, İttihat ve Terakki laikleştirmeyi İslam-karşıtı tedbirleriyle birlikte kabul etmeksizin olabildiği kadar küçük bir farklar koyarak uygulamaya başlamasıdır.

(c) Milliyetçiler, Avrupa’daki Hindenburg ağaç kahramanlarının“Ur-Deutschtum”una paralel bir “İslam Öncesi” hareketi başlatmış Cengiz Han ve Hulagü gibi pagan Turanlı fatihlerle ilgili duygusal bir kült oluşturmuşlardı (bunların her ikisi de kazara Türk değil Moğol’dur). “Türk Gücü” topluluğunun üyeleri –muhtemelen Slavik “Sokollar”dan örnek alınarak oluşturulmuş fiziksel kültürü öne çıkarmayı amaçlayan bir dernek-  kendi mekânlarında İslami isimler yerine “Turanlı” bir isim almak zorundaydı (Muhammed yerine Oğuz gibi) ve benzer şekilde  “Padişah” yerine “Türklerin Hakanı” diye sevinen ve İslami sanatta yaşayan varlıkların temsil edilmesi dindarlar için tabu olmasına rağmen“Turanlı” isim almış olan ve üzerinde Türk Kurdu olan bayraklar taşıyan Türk çocuklardan izci birlikleri oluşturuldu.

Bu izci çocukların başının Enver olduğu söyleniyor; bir Türk ordusu emirnamesi İngiliz Savaş Bürosunun eline geçti. Bu emirnamede, birliklere dualarına “ Boz Kurt”’u da dâhil etmeleri talimatı veriliyor ve görülüyor ki; Turancılık ideali bu inanılmaz şekli ile bile olsa, Türk bireyler arasında mutlak bir yer edinmiştir. Mesela Kral Hüseyin’in birlikleri Medine’deki Türk Komutanının kardeşine ait cesedi ele geçirince, Türkiye’deki Turancı Cemiyet olan “ Türk Ocağı” bir sirküler yayınlayarak aşağıdaki hususları dile getirdi.

“ İslam Toplumu olarak bilinen bir topluluktaki bu korkunç hayal ürünü ve genelinde mevcut gelişmelerin uzun süredir var olan ve başlatılan ve özelinde Turan Birliği İlkelerinin gerçekleştirilmesi için bu olay ile yeni bir aşamaya girerek ters çevrilmiş ve berbat edilmiştir. Biz, umutlarımızı ve ilkelerimizi icra etmemizi tehlikeye atacak bir olayı kapatmamak durumundayız.  Bu olay, devletin işleri arasında Hint Müslümanlarının da olduğunu bol bol göstermektedir...”

Bu sirküler sahip ve kaynaklarından dolayı kesin olarak önem kazanmaktadır, fakat “Paganlığa Dönüş” hareketinin ittihat ve Terakki politikaları üzerinde etkisi olduğuna dair bir delil yoktur.

  

EK 3.-Arnavutluk Üzerinde İtalya’nın Koruyuculuğunu İlan Etmesine Atıf Yaparak, Rusya İslam Konseyi İcra Kurulu’nun Dışişleri Bakanlığına Yazdığı Açık Mektubun Metni

“İtalya kendi koruması altında olmak üzere Arnavutluk’un bağımsızlığını ilan etmiştir. Eğer, basın bu konuda güvenilebilirse, İtalya tarafından ülkenin Arnavutluk’un getirildiği bu aşama İtalya ile müttefik olan ülkelerin diplomatik temsilcilerine tam olarak sürpriz olmuştur. Fransa, İngiltere ve Rusya’nın diplomatik temsilcileri İtalyan Hükümetine Arnavutluk probleminin Savaştan sonra toplanacak bir Uluslararası Konferansta ele alınması gerektiği yolundaki kendi düşüncelerini açıkça ifade etmiştir. Arnavutluk problemi böylelikle İtalya’nın bu faaliyeti ile büyümüş ve bu konu Rusya Demokrasisinin Dış Politikasından sorumlu lider Bakan-Vatandaş olarak sizin tavrınızla benimsenmiştir ki; bu tavır Tüm Rusya Muhammedi Konseyi İcra Komitesinin bu açık mektubu size yazmasına neden olmuştur. 

Avrupalı bir gücün koruması altına düşmüş olan Arnavutluk’un kaderi, bu manada Cezayir, Tunus, Fas, Afganistan ve diğer Muhammedi ülkelerin kaderlerini çağrıştırmaktadır. Bu ülkelerdeki Muhammedi toplumların tarihi, Rusya’daki milyonlarca hür Muhammedilerin kalplerinde güçlü bir sempati hissi uyandırmaktadır. Ve şimdi, yukarıda zikredilen Muhammedi ülkelerin yaşamış oldukları trajediye, İtalyan yönetici sınıfının emperyalist tasavvuruna kurban edilen Arnavut halkının yaşamış olduğu trajedi ilave olmaktadır.  Moskova’da yapılan Tüm Rusya Muhammedileri Konferansında alınan bir kararla savaştaki davranışları için bir tespit yapılarak Bu Konferans düşünmektedir ki ‘ Avrupa yönetici sınıfının sömürgeci eğilimleri katliamlar içindeki dünyanın yayılmasına sebep olmakta’ ve Avrupa sömürüsünün kurbanı olan dünyada her nerede var ise bu katliamları protesto etmektedir.

Arnavutluk’un kaderi, sömürü tarihinde Avrupa’nın yapmış olduğu hırsızlığın yeni bir görüntüsüdür ve tekraren ifade edilmelidir ki kurbanların kahır ekseriyetini Muhammedi topluluk oluşturmaktadır. Rusya Muhammedi Konseyi İcra Kurulu, barış formülünün bir parçası olarak herhangi bir ekleme ve affetme söz konusu olmaksızın, Rusya’nın Devrimci Demokrasisi ile el ele, toplumların hakkı temeline dayalı, kendi kaderlerine kendilerinin hükmedeceği şekilde, sizden kesin ve sözünden dönmez bir politika uygulanmasını umut etmektedir.

Fakat maalesef bu umut karşılanmamıştır. Komite ummaktadır ki; Rusya Devriminin temel organları kendi güçlü seslerini duyulur hale getirecektir. Fakat şimdiye zamana kadar bu umudun boşa bir umut olduğu gösterilmiştir de.

Rusya’daki milyonlarca Muhammedi Demokratın müsaadesiyle, biz bu protesto mektubunu yayınladık.

İcra Komitemiz düşünmektedir ki; bu meselede siz, Kurulacak Hükümetin Dışişleri Bakanı olarak, net ve belirli bir hareket tarzı içinde olmalısınız.

Her toplum kendi kaderine plebisit yolu ile kendi karar vermelidir. Bu yol, Arnavut toplumunun kendi kaderini belirleyeceği yegâne yoldur, saniyen, siz Arnavutlar meselesinin Uluslar arası Barış Konferansında çözülmesi eğiliminde görünüyorsunuz. Rusya Demokrasisi başlığı, herhangi bir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde, Arnavut halkın self-determinasyon hakkına sahip olduğu hususunda bir açıklama yapılmasını umut ettirmektedir.

Yalnızca yukarıda belirtilen türden bir politika izlemek Rusya Demokrasisinin zenginliği olacak, Rusya Muhammedi Konseyini, Rusya Devrimi Yüksek Yetkililerinin sorunların sorumluluğunu üstlendiklerine dair güvenlerini kazanacak ve dış politikada ve iç problemlerde büyük bir çözüm yeteneğine sahip olduğu hakkında ilham verecektir.   

Sizin, Arnavutluk problemine yönelik şüpheli ve kararsız davranışlarınız Rusya Muhammedileri arasında şüphe ve endişe uyandırmakta, özellikle,  geçen yüzyılların acı tecrübeleri sonucu tüm dünyadaki Muhammediler Avrupa Adaletinin anlamını bilmektedirler.

Tüm Rusya Muhammedileri Konseyinin İcra Kurulu bu protestoyu yayınlar ve bundan sizin esas olarak bilgilendirilmiş olmanızı umarak, Rusya’nın Muhammedi Demokrasisi içinde kültürel hürriyetlerin ilkeleri ve siyasal self-determinasyon hakkının yalnızca Avrupa’daki halklara ait değil, Afrika ve Asya halklarına da ait olduğu fikrinde olduğunu bildirmektedir.   İcra Kurulu varsaymaktadır ki; siz, müttefiklerimize bu bakış açısını anlatacaksınız ve bunlar üzerinden kendi yönetenleri nezdinde de anlaşılmış olmasını sağlayacaksınız.” 

  

TURANCILIK HAREKETİ ÜZERİNE RAPOR’A İLAVE

Rapor baskıda iken, Turancılık Hareketi hakkında Bilgi Bölümü tarafından yeni bazı bilgiler elde edildi. Bu raporlar eğilim belgeleriydi. Ek Rapor’un yazarları var olan Turancılık Hareketinin, İngiltere’nin Arap yanlısı politikalarına yalnızca boş bir tehdit değil, İngiliz menfaatlerine gerçek manada bir tehlike oluşturduğunu göstermeye değiniyor ve yanlış bir şekilde, Türk Ermenilerini Osmanlı Hükümetine yönelik kalleşlikleri dolayısı ile suçluyor. Fakat ayrıca, kesin delilleri kanıt olarak gösteriyor ki; eğer bunlar doğru ise var olan bilgilerimize ciddi bir katkı yapar. Belgedeki bu olgusal unsurlar aşağıdaki gibi özetlenebilir.

i) Hareketle ilgili Şahsiyetlerin İsimleri

a) Türkler                 : Mareşal Fuad Paşa, Dr. Rıza Tevfik([23]), Necip Efendi, Abdullah Cevdet

b) Rusya Müslümanları: Profesör Yusuf Akçura, Ubeydullah Taşkendi, Kniaz Aziz Bey, Prens Kaplanzade, Şeyh Şamil’in Oğlu (19. Yüzyıldaki Rusların Dağıstan’ı fethi sırasında direnişin lideri)

c) Almanlar            : Dr. Martin Hartmann, Profesör von Luschan(Avusturyalı), Rudolf Rotheit, Freiherr von Mackay, Profesör(C.H. ?)  Becker

NB –Bilgi kaynağı, en az Profesör Hartmann’ın yazdıkları kadar M. Leon Caliun’un yazdıklarının da etkili olduğunu düşünmekte ve her ikisinin de günümüz Türkiye’sinde yaygın bir şekilde okunduğuna işaret etmektedir. (Hatmann’ın temel çalışması iki bölüm ve bir monografiden oluşan “Der İslamiche Orient” adlı çalışmadır.)  

ii) Yahudilerin Etkisi

Raporu yazarı Hartmann’ın yazdıklarının İslam karşıtı olması nedeniyle Turancı cenahta çok popüler olduğunu belirtip Hareket içindeki bu İslam karşıtı eğilimleri Selanik Yahudilerine (Osmanlı Hükümetinin 16. Yüzyılda sığınma bahşettiği İspanyol Yahudilerinin torunları) ve Dönmelere  (Selanik Müslümanları arasında gizli Yahudi bir grup, 17. Yüzyılda din değiştirmeye zorlananların torunları) bağlıyor.  Avrupa’daki Yahudilerden Türkiye’deki Türk-sever, Türk Milliyetçiliğine sıcak bakan Asya Türkiye’sine yayılmış unsurdan ayırıyor. Ayrıca bunların Amerikan Yahudiliğinin etkisi altında olduğunu ve ileride Filistin’e gitmeyi düşündüklerini de belirtiyor.

iii) Bağdat Projesinin Terk Edilmesi

 İngiltere’nin Mezopotamya’daki başarısı Almanların “Berlin-Bağdat” projesinden umutlarını kesmelerini sağlamıştır. Bu durum önemli ölçüde bağımsız bir seçkin olan Alman ekonomisti Dr. Helfferich’in arkadaşları tarafından da teyit edilmiştir.

iv) Rusya’dan Alınacak Tazminat

Diğer yandan, Rusya’nın askeri ve siyasi olarak çöktüğü görünümü Türk ve Almanlara her yerde kaybettiklerini Rusya’da tazmin etme gibi bir arayışa yöneltmiştir([24]).

 “Rus Devriminden beri Turancılık Hareketi ivme kazanmıştır ki; Berlin ve İstanbul’daki liderlerin ileri doğru öngöremedikleri en çılgınca rüyaları gerçekleşmişti. Rusya Devrimine kadar, Hareket; onunla nasıl bir plan ve başlangıç yapacaklarını bilmeyen insanların elinde bir fikir halinde idi. Onların farkına vardıkları husus Rusya “Hareketi” İran sınırlarında durdurabilirdi. Fakat Rusya’da devrim olması Hareketin karakterini büyük ölçüde değiştirmiştir.”

v) Berlin Buhara

Turancı politika Türkiye’nin kısmen veya tamamen sahip olduğu Arap kasabalarının kaybı (geçici her hangi bir oranda) üzerinden hesap yapıyor, fakat Rusya’nın maliyetlerine katlandığı ve İngiltere’nin müdahale edemeyeceği yeni bir Türk İmparatorluğu kurarak kayıplarını tazmin etmeyi umuyor. İlk hesap Kafkaslar üstüne; Kafkaslar üzerinden Rusya’nın ve Orta Asya’nın Çin elinde bulunan Türkçe konuşan muazzam büyüklükteki topluluklarına erişmek amaçlanıyor ve sonunda Güney İran, Belucistan ve Afganistan için can atılıyor. Bu heves doğrudan doğruya Hindistan’ın güvenliği ile çatışmaktadır.   

“Berlin Bağdat Demiryolu Projesi ortadan kalkabilir, fakat Küçük Asya ve Kuzey İran üzerinden geçecek Berlin-Buhara hattı yaşayacak. Bu Almanların yeni hevesidir.”

Bu yeni stratejik demiryolu, eğer gerçekten projelendirilirse, büyük ihtimalle var olan İstanbul-Ankara hattını takip ederek ikinci bölümü inşa edilmekte olduğu söylenen Ankara’dan Sivas’a ve oradan, Erzincan ve Erzurum’u geçip Sarıkamış’ta Kafkas Demiryolu Sistemine bağlanacak. Bu durum her şeyden önce İstanbul’un Bakü ve Tebriz ile bağlanmasını sağlayacaktır. Bu duraktan sonra alternatif iki yol bulunmaktadır: a) Bakü’den Krasnovodsk’a deniz geçiş ve Krasnovodsk’tan mevcut Hazar-Geçen Demiryolu ile Buhara ve ötesine veya b) Tebriz’den başlayacak yeni bir demiryolu ile bütün Kuzey İran’ı geçerek (burada büyük bir mühendislik problemi olmayabilir) Merv’de Hazar-Geçen Demiryoluna erişmek.  Tüm yerlerden geçecek hatlar doğrudan İngiltere’nin Basra Körfezindeki konumuna tehdit oluşturarak Hindistan’ı Batı ve Kuzey Batı’dan ciddi şekilde tehdit edecektir.

A.J.T. 17.11.17

---

[1]) Bu durumun doğruluğu, Turan Birliğinin Türk Teorisyenlerinden “Tekin Alp”’in aşağıdaki teklifinden de görülebilir. “ Türk ve Macar yakınlaşması bir kutlama vesilesidir ki burada hoşnutlukla karşılanır….. Türk Milleti düşüncesi henüz bir ırk teorisi oluşturacak durumda değildir. Çünkü bir adım sonrası belirsiz bir ütopya olarak rüya’dan ibarettir.”

 [2]) Sayfa 24’de verilen haritaya bakınız.

[3]) Bkz ek 2

[4]) Köken için olmamak ve ön ismini anlatabilmek üzere yalnızca yerleşik olduğu yer anlamında. Makedonya’da yerleşik olduğu yer kitabında resmedilmiş olup, kendisi Makedonyalıyım demiştir.

[5]) Weimar, Kiepenheuer Almanya’da 1915 yılında basılmış ve İngilizceye Dr. E. Denison Ros tarafından tercüme edilerek Haber alma Bölümü tarafından Denizcilik Savaş Görevlilerine Mart 1917’de dağıtılmıştır.

[6]) Harry Stuermer,’in yazdığı " Zwei Kriegsjahre in Konstantinopel," adlı çalışmaya bakınız. Yazar “Kolnische Zeitung” gazetesinin eski muhabiridir.  (Payot et Cie., Lozan) Olaylara Bölüm VIII’de atıf yapılmaktadır.

 [7]) Şüphesiz bazı İttihat ve Terakki Liderleri Turan Birliği düşüncesini Akademik manada almışlardır. Mesela Dr. Nazım’ın Fransa’nın Selanik Başkonsolosluğundan aldığı ödünç bir kitap ile dönüştürüldüğü söyleniyor. –Asya Tarihine Giriş: 1405 yılında Türkler ve Moğollar, Leon CAHUN, Fransız Bilgin. Tezi, Turanlıların İslâmi Kültürü kabul ederek berbat olmuş parlak bir ırk olmasıdır. Buna inanan Dr. Nazım daima bir teorisyen olarak kalmış ve Balkan Savaşından sonra İttihat ve Terakki (C.U.P.) içinde baskın bir karakterde olmamıştır.  

[8] ) Orijinal taslaklardaki sertlik, sonradan, Meclis’te kabul edilen metinin paragraflarında bir şekilde yumuşatılmıştır.

([9])  Yasal reformlar sorunu üzerine istifa eden aynı kişidir.

[10]) Aşağı Volga rotasında yaşayanlar, Astırahan Tatarları dâhildir.

[11])  Kayıt üzerinde Hıristiyan, esas itibarıyla kendi kültürleri olmayan ve bu bölgede kim hüküm sürecekse Tatarlar veya Ruslar tarafından asimile edilme kabiliyetindeki paganlar. 

[12]) İç Politikadaki yaklaşım budur. Dış politikada askeri okul öğrencilerinin arzu ettiği İstanbul’un Rusya tarafından ele geçirilmesine şiddetli bir şekilde karşıdırlar.

[13]) Batı Sibirya’da ayrıca 100.000 civarında yarı Tatarlaşmış Fin-Ugor yaşamaktadır.

 [14]) Ve Tarım havzası eninde sonunda geriye kalan ve Orta Asya’da Türkçe konuşan bölgeye doğru yönelecektir. Geçen yüzyılın altmışlarında Çine karşı başkaldırılar olmuş ve bir dönem için bağımsız olarak kalmışlardır. Geçen yüzyılın yarısı süresince, Çin’in askeri birlikleri tarafından güç kullanılmak suretiyle ele geçirilmiştir.

[15]) Medeniyet, Türkmenlerde dejenerasyona uğratılmıştır.  Rusya burasını Orta Asya’daki diğer Türk topluluklarına nispetle daha ilkel bir aşamada fethetmiştir.

[16]) İttihat ve Terakki Şerif’in Osmanlı hükümranlığı altındaki hicazda siyasal ve dini otoritesini kabul etmeye hazırlardı, fakat açıkça belirtilmiştir ki; bu onun sahip olduğu bölgede Halifelik makamını temsil ettiği bir an için bile akla getirilmemiştir. Bu da İslamcılık politikalarına halen ne kadar önem verdiklerinin bir göstergesidir.

 [17])Bulgaristan, Doğu Rumeli ve Girit vakalarında olduğu gibi.

[18]) Ağırlıklar Dersim’in yüksek kesimlerinde Fırat havzasının üst kesimlerinde Fırat’ın iki kolu arasında yaşayanlar.

[19]) Türklerin eski göç yolu olarak kullanmış oldukları yoldan hareketle Erzurum’dan Sivas’a seyahat ediyorlardı. (Bkz. Blue Book. Misc. 31 (1916),p.253)

[20]) Janina’nın Âli Paşa’sını ortadan kaldıran ve Yunanistan’ı kaybeden Sultan, ve şurası dikkat çekicidir ki; İttihat ve Terakki 1908’den 1913’e kadar aynı politikayı takip etmiştir. Bu politika Kürtlere karşı başarılı olmuş, (İbrahim Paşa’nın gücünü kırmak bakımından)  fakat Arnavutluk’un küçülmesi ve Makedonya’nın kaybedilmesi ile sonuçlanan olaylarda başarısız olmuştur.

[21]) Misc. No. 31 (1016), s. 498

[22]) Ve Cibal Sincar Yezidileri, muhtemelen ırk olarak Kürt olmamalarına rağmen Kürtçe dilini benimsemişlerdir.

 [23]) Kendisini şahsen tanıyan haber kaynağımıza göre katılımı şüphelidir.

[24]) Almanlar kesin olarak Rusya’da Türkçe konuşan ve Müslüman topluluklara büyük bir dikkat sarfediyor. İki haftada bir çıkan yeni Alman Dergisinin adı “Der Neue Orient” (Nisan 1917’de yayına başladı)  ve dergi içinde bölgeye özel ilginin olduğu ilan edilerek konu hakkında pek çok makale ve paragraf yer alıyor.

A (33)4043-2 Pk 17 500 11/17