Alışılmadık ve çoğu zaman nefes kesici olan bu tür, Batı'da nispeten bilinmemektedir.
Bir uçak Filipinler'e uçmakta, Pasifik Okyanusu'nun "sonsuz yüzeyinin" üzerinde süzülmektedir. Birden birkaç yolcu çığlık atmaya başlar. Kısa süre sonra kaptan pilot uçakta bir bomba olduğunu ve uçağın 10.000 feet'in altına düşmesi halinde patlayacağını duyurur.
Haberde, "Uçağın içi savaş alanına döndü" deniyor. "Kaptan gözle görülür bir şekilde irkildi ve boş yere çığlık atan ve tamamen dehşete düşmüş yolcuları sakinleştirmeye çalıştı."
Sadece bir kişi soğukkanlılığını koruyor: ülkesinin bir çözüm bulacağına ve herkesi kurtaracağına inanan genç bir Kuzey Koreli diplomat. Ve haklı da. Kuzey Kore'nin saygın bilim insanları ve mühendisleri gizemli bir anti-yerçekimi alanı yaratır ve uçağı havada durdurur. Bomba etkisiz hale getirilir ve herkes uçaktan inerek güvenli bir şekilde Dünya'ya geri getirilir.
Yi Kŭmchǒl'in yazdığı Change Course (Hangno rǔl pakkura) adlı bu öykü, dayanışma, barış ve vatan sevgisinden bahsederek edebiyat ve siyaset arasındaki karmaşık ilişkiyi gözler önüne seriyor. İlk kez 2004 yılında Chosǒn munhak dergisinde yayınlanan kitap, ancak 13 yıl sonra, Kuzey Kore'nin ABD topraklarına saldırı düzenleyebileceğini iddia ettiği dönemde yeniden basılabildi.
Harvard Üniversitesi'nde ve Güney Kore'deki Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü'nde ders veren bilim tarihçisi Dong-Won Kim bana "Kuzey Kore'nin her bilimkurgusunda siyasi mesajlar gözden kaçmıyor" dedi.
Bu tür, yüce liderlerin kanatları altında büyüdü. Son diktatör Kim Jong-il konuşmalarında bilim kurgu kitaplarına atıfta bulunmuş ve yazarlar için yönergeler belirleyerek onları ülkeleri için iyimser gelecekler hakkında yazmaya teşvik etmiştir.
Hikayeler genellikle uzay yolculuğu, yardımsever robotlar, hastalıkları iyileştiren nanobotlar ve derin deniz keşifleri gibi konulara değinir. Uzaylılar ve süper güçleri olan varlıklar yoktur. Bunun yerine, gerçek süper kahramanlar dünyanın yükünü omuzlarında taşıyan istisnai Kuzey Koreli bilim insanları ve teknoloji uzmanlarıdır.
Birkaç yıl önce Kuzey Kore'den iltica eden genç matematik mezunu Jang Hyuk, bu hikayelerin genellikle siyasi gerilim açısından zengin olduğunu ve "Kuzey Kore ile ABD arasında nefes kesen çatışmalar" içerdiğini söylüyor. Change Course'ta olduğu gibi, bilimkurguda Kuzey Koreliler tipik olarak birilerini kurtarmaya çalışan kişiler olarak tasvir edilirken, Amerikalılar "dünyaya hükmetmek için [teknolojiyi] tekelleştirmek ve silahlandırmak" isteyen kötü adamlardır, diye ekledi.
Batılı bir okuyucuya bu tür hikayeler gülünç gelebilir, belki de dünyanın geri kalanıyla çok az teması olan bir ulusun kendine güvenini artırmak için tasarlanmış olabilir. Ancak bunları daha derinlemesine incelemek, daha incelikli bir anlayış katmanını ortaya çıkarabilir.
"Change Course'u okurken kendimi sürekli düşünürken buluyorum: Aynı hikayeyi bir Hollywood filmi olarak izliyor olsaydım ve kahramanlar Amerikalı olsaydı, tepkim çok farklı olurdu," diyor Kore edebiyatı üzerine çeşitli makaleler yayınlamış olan Sydney Üniversitesi öğretim üyesi araştırmacı Benoît Berthelier. "Tanıdık olay örgüsü yapılarını ve mecazları deneyimlediğinizde, ancak kahramanlar ve antagonistler tersine çevrildiğinde, neden sadece belirli iyi ve kötü rol konfigürasyonlarının tartışmasız hissettirdiğini sorgulamanıza neden olan bir mesafe etkisi vardır."
Bir ütopya inşa etmek
Kuzey Kore bilimkurgusu ilk başlarda Sovyet edebiyatının omuzlarına oturdu. Kuzey Kore'nin 1948'deki kuruluşundan itibaren ülkeyi yöneten kurucusu Kim Il-sung, Joseph Stalin'den biraz ilham aldı. Sovyet diktatörünün yönetiminde, Doğu Bloku'ndaki yazar ve sanatçılar içerik ve üslupla ilgili resmi direktiflere uymak zorundaydı, bu nedenle her şiir, kısa öykü veya roman parti ideolojisiyle uyumlu olmak zorundaydı.
Edebiyatın propaganda için kullanılabileceği düşüncesi Kim Il-sung'da yankı buldu ve Kuzey Koreli yazarlara Sovyet eserlerini çevirmelerini tavsiye etti. Ayrıca onlara gelişen bir komünist toplumu tasvir eden kendi hikayelerini yazmaları söylendi.
Erken dönem Kuzey Kore bilimkurgusunun ana temaları, kendilerini ve dünyayı daha iyi hale getirmek için bilim ve teknolojiyi kullanan sıradan insanların yaşamları ve mücadeleleri etrafında dönüyordu. "Doğanın hatalarını düzeltmek" ve "İnsan, doğayı dönüştürürken kendini de dönüştürür" gibi sloganlara sahip olan hem Kuzey Kore'de hem de Sovyetler Birliği'nde insanın doğayı ehlileştirme planları sıkça görülüyordu.
Soğuk Savaş yoğunlaştıkça Sovyetler Birliği'nin Kuzey Kore'deki etkisi güçlendi ve 1957'de Sputnik 1 uzaya fırlatıldığında ülkenin yazarları bu başarıyı kutladı. Koreli şair Paek Sŏk, Üçüncü Uydu (Che 3 In'gong wisǒng) adlı bir şiir yazarak "atmosferin ötesine", "takımyıldızların ötesine ve asteroitlerin arasına" giden nesnenin gözünden yolculuğun hikayesini anlatmıştır.
Sputnik 1 misyonunun başarısı Amerikalıların artık gökyüzünü kontrol etmediği anlamına geliyordu ki bu, ABD Hava Kuvvetleri'nin sadece birkaç yıl önce Kore Savaşı sırasında ülkelerini bombaladığını hatırlayan Kuzey Koreliler için güçlü bir mesajdı. Bazı tahminlere göre Amerikan jetleri 32.000 tonu napalm olmak üzere 635.000 ton bomba atmıştı. Nüfusun yüzde 12 ila 15'i öldürülmüş, Pyongyang ve diğer büyük şehirler neredeyse enkaza dönmüştü.
Bu merceklerden bakıldığında, Sputnik 1 ile ilgili şiir semboliktir. Kurtuluş ve özgürlük gibi kavramlara değinerek Sovyetleri övmektedir. Koreli edebiyat araştırmacısı Kim Minsun, "Inside North Korean Literature" adlı makalesinde uydu misyonunun "komünizmin gücünün ve mutlak ahlakının kanıtı" olduğunu yazdı: Anlatıların Gizli Anlamı" başlıklı makalesinde
O on yılın sonunda, 1959'da Sovyetler, Luna 2'nin Ay'ın yüzeyine ulaşan ilk uzay aracı olmasıyla başarılarına bir yenisini daha ekledi. Ay her yaştan insanın ilgisini çeken efsanevi bir nesne olduğu için, Ay görevleriyle ilgili bilim kurgu hikayeleri Kuzey Kore'de çok popüler oldu.
Bu edebiyat eserlerinde genellikle çocuklar yer alıyordu. Araştırmacı Dafna Zur, "Haydi Ay'a Gidelim" adlı makalesinde "Yazarlar, (genellikle Sovyet rehberliğinde) Amerikan emperyalistleri tarafından tasarlanan şeytani planları engelleyen Kuzey Kore'nin genç, cesur, çalışkan, bilimsel düşünen ve meraklı erkek ve kız çocuklarını kutladılar" diye yazdı: Kuzey Kore Çocuk Dergisi Adong Munhak'ta Bilim Kurgu, 1956-1965."
Bu hikayelerin çoğu, bu küçük ülkenin dünya üzerindeki gücünü ve etkisini vurgularken, Zur'un ifadesiyle "Kuzey Kore devletinin hayatta kalması için bilimsel bilginin oynadığı hayati rolün" altını çiziyor. Sayılar ve bilimsel jargon -az ya da çok doğru- genç zihinleri bilgilendirirken, eğlendirmeyi ve ilham vermeyi amaçlayan ilgi çekici olaylar örgüsü vatandaşları bilim ve teknolojide kazançlı kariyerler seçmeye ikna ediyordu.
Ancak izleyicilerin hepsi uydular ve Ay sondalarıyla ilgilenmiyordu. Bu kavramlar, kırsal kesimde yaşayan ve öküzlerin çektiği tahta sabanı kullanan pek çok Kuzey Koreli için fazla yabancıydı. Bilimkurgu yazarları onlara da hitap etmek istediler ve köylülerin kurtuluşla ilişkilendirdikleri teknoloji olan traktör etrafında hikayeler yarattılar. Tarım makinesi hayatlarını dönüştürme potansiyeline sahipti ve toplumda daha yüksek bir statü elde etmelerine yardımcı oluyordu.
Traktör aynı zamanda Sovyet propagandasının güçlü bir sembolüydü ve birçok romantik drama ve komedide yer aldı. İsrail'in Ramat Gan kentindeki Bar Ilan Üniversitesi'nden Profesör Rina Lapidus, "Sovyet Sinemasında 'Erotik' Traktör" başlıklı makalesinde, "Sovyet sinemasında kadınlar için çekici olan erkek yakışıklı değil, traktör kullanmayı bilen kişidir" diyor. Zengin Gelin (romantik komedi, 1937), Traktör Sürücüleri (romantik dram, 1939) ya da It Happened in Penkovo (romantik dram, 1958) gibi birçok filmde traktörler kutsal nesneler, onları kullanan makinistler ise neredeyse süper kahramanlardı.
Juche, uzayı keşfeden ve yeni enerji kaynakları ya da yeni mineraller gibi kendi kendine yeten teknolojiler edinen Kuzey Koreli bilim adamları ve mühendislerin sayısının artmasıyla bilim kurguyu etkilemiştir. Aynı zamanda yazarlar Çin'deki meslektaşlarından daha fazla ilham almaya başladılar; hem Kuzey Kore hem de Çin bilimkurguları milliyetçiliği ve vatanseverliği güçlü bir şekilde vurgulamaktadır.
Bilim tarihçisi Dong-Won Kim'e göre, Kuzey Koreli yazarların "Kim'in konuyla ilgili sözlerini ve bunların doğru yorumlarını sağlayarak Kim'in fikirlerini gelecekteki çalışmalarına nasıl uygulayacaklarını" öğretmeyi amaçlayan bir edebiyat teorisi kitabı bile vardı.
Kim Jong-il'in resmen babasının halefi olarak atandığı 1980'lerde bu eğilimler daha da arttı. Kim Jong-il propagandayla yakından ilgilendi ve bilimkurgu yazarlarının parti ideolojisini takip eden bir edebiyat yaratmaları gerektiğini vurguladı. Sosyalizmin kapitalizme karşı zaferini ve balistik füze programının ülkeyi nasıl güvende tuttuğunu göstermeleri gerekiyordu.
Herhangi bir yanlış davranışı önlemek için, yazarlar taslaklarını sansür bürosuna göstermeye zorlandılar ve bu büro da yayınlanmadan önce taslaklara yeşil ışık yakmak zorundaydı. Küçük hataların bile uzun vadeli sonuçları olabileceğinden, çoğu yazar risk almaktan kaçınıyor ve onaylanmış hikaye planlarını takip ediyordu.
Şüpheye düştüklerinde yazarlar otosansüre başvuruyordu. Açıkçası, hikayelerde veya romanlarda Kuzey Kore liderinden bahsetmek düşünülemezdi.
Kim Minsun, "Asla hatalı olamayacak bu varlığın geleceğini hayal etmek ve projelendirmek imkansıza yakındır," diye yazdı. Kuzey Kore bilimkurgusunda, "en yüksek saygınlık, yokluğu aracılığıyla tasvir edilir."
Yakın tarihli bilim kurgu eserleri
Kuzey Kore bilimkurgusu alışılmadık ve çoğu zaman nefes kesici olsa da, Batı dünyasında nispeten bilinmiyor. Çok az öykü sınırın ötesine geçebildi ve şimdiye kadar hiçbiri İngilizce olarak yayınlanmadı. Change Course'un çevirisini yapan Berthelier, bir gün birkaç bilimkurgu öyküsünü bir antolojide toplayabilmeyi umuyor. Onlardan çok etkilenmiş.
Change Course'un "Soğuk Savaş düşmanlığını, casus romanı mecazlarını ve yenilikçi askeri teknolojiyi harmanlayan benzersiz bir muhteşem bilim kurgu tarzı" içerdiğini söylüyor.
Bu unsurlardan bazıları, yazar Yi Kŭmchǒl'in baş karakterini tanıttığı eserin başında ortaya çıkıyor: Kim Sǒkjin, Amerika Birleşik Devletleri'nde uzun bir süre geçirdikten sonra evine dönmekte olan korkusuz Kuzey Koreli diplomat.
Uçağa bindikten kısa bir süre sonra, Sǒkjin yurtdışında geçirdiği zamanı anımsar. ABD'de gördüğü ve "özgür dünyanın vaatleri tarafından baştan çıkarıldıktan" sonra ülkelerini terk eden yabancıları düşünür. Bu insanlar genellikle, yazarın uzun uzun anlattığı New York gibi yerlerde "amaçsızca sokaklarda dolaşırken" bulurlar kendilerini:
Yüksek binaların tepelerindeki lüks daireler, Manhattan'ın canlı caddeleri, Harlem'in kenar mahalleleri ve onların iğrenç kokusu... Geceleri cazın ruhlarını çalmışçasına insanların başını döndürdüğü New York'un ahlaksız sokakları. İnsanların retinalarını yakan yanıp sönen neon ışıkları.
Sǒkjin uçakta, kendisi gibi ABD'den evine dönmekte olan genç bir Rus kadının, Nina Vassilievna'nın yanına oturur. Ona Vassili Ivanovitch adında kır saçlı bir astrofizikçi olan babası eşlik ediyor. Kadın annesini "geçen sonbaharda New York'ta bir araba kazasında" kaybetmiştir ve kendini güvende hissettiği Rusya'ya dönmek için sabırsızlanmaktadır.
Uçakta bir bomba olduğu haberi geldiğinde, Sǒkjin soğukkanlılığını korur. Teselliyi ülkesini düşünmekte bulur:
Anavatan, evlatlarından birinin kül olup yabancı göklere savrulduğunu öğrendiğinde ne kadar üzülürdü. Ah, keşke anavatanın ovalarına ve dağlarına son bir kez bakabilseydim, hiç pişmanlık duymazdım... Anavatanım için yapabileceğim son bir şey yok mu?
Sonunda, kaptan bir bomba olduğunu yere bildirir ve kısa süre sonra tüm dünya bu olayı öğrenir. Dünya üzerindeki her ülkeden yolcuları kurtarmak için fikir üretmeleri istenir, ancak sadece bir tanesi bir çözüm bulabilir: Kuzey Kore. Böylece uçağın rotası Pyongyang'a doğru değiştirilir.
Bu arada uçaktaki yolcular bombanın Rus Vassili Ivanovitch'e suikast düzenlemek isteyen bir grup Amerikalı tarafından yerleştirildiğini öğrenir. Astrofizikçi, "özgürlük ve demokrasinin baştan çıkardığı..." bir ABD şirketi için çalışmış, ancak Amerikalıların yeteneklerini askeri amaçlarla kullanmak istediklerini anlayınca işi bırakmıştı. "Uzayda nükleer silahlar kurmaya hazırlanıyorlardı."
Astrofizikçi, etrafındaki tüm insanların hayatlarını kaybetmekten korktuğunu düşünerek şu sonuca varır: "Bu uçağın yolcuları, ABD'nin küresel stratejisinin yeni kurbanları olacaktı."
Ancak trajedi gerçekleşmez-Kuzey Koreli bilim insanları günü kurtarır. Uçağı Pyongyang'ın üzerinde havada durdururlar ve yerçekimine karşı bir alanla desteklenerek yüzmesini sağlarlar. Robotlar bombayı etkisiz hale getirir ve tüm yolcular kurtarılarak sıcak hava balonlarıyla güvenli bir şekilde Dünya'ya ulaşırlar.
Hikaye, Rus bilim adamının Pyongyang'da toplanan uluslararası gazeteci kalabalığının önünde Kuzey Koreli meslektaşlarını övmesiyle sona eriyor. Yazar daha sonra, uçağı kurtaran alanın aslında tüm ülkeyi koruyabileceğini savunarak ahlaki dokunuşunu ekliyor: "Belki de tüm Kuzey Kore toprakları bile böyle görünmez bir kalkanla kaplanabilir."
Kim Minsun'a göre hikaye "bu sonuca varmak için" kurgulanmış gibi görünüyor. "Sahnenin göstermeyi amaçladığı şey, dünyanın [Kuzey Kore'nin] gücünün farkına varmasıdır."
Geleceği hayal etmek
Change Course ve diğer Kuzey Kore bilimkurgu eserleri, tüm hayatlarını Batı'da geçirmiş insanlara kafa karıştırıcı gelebilir. Bu hikayelerin kahramanları genellikle kendilerinin iki versiyonu arasında sıkışıp kalırlar: Teknolojiyle ilgili her şeyi sorguluyor, bilimsel gerçeğin peşinde koşmak için her önyargıya karşı çıkıyorlar. Aynı zamanda, partinin kararlarını veya otoritesini sorgulamadan, partinin yönergelerini körü körüne takip ederler.
Birkaç yıl önce iltica eden matematik mezunu Jang Hyuk, bilim kurguda "ideal kahramanın ideolojik olarak Yüce Lider'e güçlü bir inancı vardır, bu yüzden adalet ve gerçekle kafaları karışmaz" dedi. "Kuzey Kore'nin değer sistemleri oldukça farklı."
Yüksek Liderlerin imajı ve propaganda makinesinin "Parti ne karar verirse onu yaparız!" ya da "kendine güvenen refah" gibi sloganları öne çıkarmasıyla gelecek hakkında yazmak zor olabiliyor. Bazı durumlarda, Kuzey Kore'nin ne kadar harika olabileceğini hayal etmek, mevcut kusurlarına dikkat çekebilir.
Hem Kuzey hem de Güney Kore'de sinema eğitimi almış bir film yapımcısı olan Antoine Coppola, "Bilim kurgu beklentiyle ilgilidir ve bu büyük bir sorun" dedi. "Kuzey Kore'de toplum mükemmel; hiyerarşi mükemmel, öyleyse neden gelecek hakkında hayal kuralım? Toplum mükemmelken gelecek nasıl hayal edilir?"
Bilimkurgu edebiyatının anlattığı hikayeler ile insanların günlük yaşamları arasındaki tezat daha da keskinleşti. Harvard'lı bilim tarihçisi Dong-Won Kim 2018'de yazdığı bir makalede, "En azından 1990'lardan bu yana, Kuzey Kore bilim kurgusunda tasvir edilen pembe gelecek ile Kuzey Kore'deki yaşamın gerçekliği arasında sadece bir boşluk değil, bir uçurum var" diyor.
Ancak bu tür yazarları zor bir duruma soksa da, onlara biraz hareket alanı da sağlıyor. Berthelier, "Yazarlar, yabancı ülkelerin tasviri, uluslararası entrikalar, gerilim, hatta şiddet gibi Kuzey Kore edebiyatının diğer eserlerinde görmediğiniz şeyleri kullanma eğilimindedir," dedi. "Savaş ya da direniş hikayeleri dışında diğer türlerde şiddet sınırlıdır çünkü resmi görüş Kuzey Kore'de neredeyse hiç suç işlenmediği ve halkımızın iyi insanlar olduğu yönündedir."
Geçmişte Sovyetler Birliği döneminde de bilimkurgu yazarları zaman zaman rejime karşı eleştirel bir tutum takınmışlardı. Örneğin Yevgeny Zamyatin, döneminin artan totalitarizmini hicvetti ve 1921'de yayınlanan romanı Biz, sansür kurulu tarafından yasaklanmasına rağmen, samizdat'ta dolaştı, insanlar eserin kopyalarını yasadışı olarak yazdı ve kişiden kişiye dağıttı.
Daha sonra Arkady ve Boris Strugatsky kardeşler bilimkurguyu Sovyet toplumunu eleştirmek için kullandılar ve başka hiçbir türün onlara sunamayacağı özgürlükleri kullandılar. Romanlarından biri olan ve 1969'da yayınlanan İktidar Mahkumları'nda, komşularıyla sürekli savaş halinde olan totaliter bir devlet hayal ettiler; vatandaşlarını ihmal eden, sefalet içinde yaşamalarına izin veren ve aynı zamanda "Meçhul Babalar" olarak adlandırılan liderlere coşkulu bir minnettarlık göstermelerini isteyen bir devlet.
Kuzey Koreli yazarlar Batı'ya daha fazla maruz kaldıkça, yazdıkları hikayeler de yavaş yavaş değişiyor.
Berthelier, "Son zamanlardaki bilimkurgu, muhtemelen ülkedeki yabancı medyanın artan mevcudiyetine bağlı olarak, bu tür bir sansasyonelliğe, gerilime ve komplo motifine sahip" dedi. "Bana göre bu devrim niteliğinde çünkü ülkenin edebiyat tarihinde böyle bir şey yok."
